رقابت‌پذیری و تاب‌آوری دستاورد انقلاب صنعتی چهارم

چهارمین انقلاب صنعتی با بهره‌مندی از فناوری‌هایی مانند اینترنت اشیاء، اینترنت صنعتی اشیاء، رایانش ابری و هوش مصنوعی، درک ما از دنیای اطراف را تغییر خواهد داد.

انقلاب صنعتی چهارم یک سری دستاوردها و تحولات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی همراه بود که در قرن بیست و یکم رخ خواهد داد. با تکیه بر در دسترس بودن گسترده فناوری‌های دیجیتال که نتیجه انقلاب صنعتی سوم یا دیجیتال بود، انقلاب صنعتی چهارم عمدتا توسط همگرایی نوآوری‌های دیجیتال، بیولوژیکی و فیزیکی هدایت می‌شود. اما رقابت پذیری و تاب‌آوری دستاوردهای انقلاب صنعتی چهارم در جهان فعلی چه تاثیراتی داشته است؟

تغییر و تحول در انقلاب صنعتی چهارم

کارخانه‌های انقلاب صنعتی اول، کاربرد علم در انقلاب صنعتی دوم در تولید و ساخت انبوه و شروع انقلاب صنعتی سوم به دیجیتالی‌سازی، باعث به وجود آمدن فناوری‌های انقلاب صنعتی چهارم شدهاند. این فناوریها عبارتند از هوش مصنوعی، ویرایش ژنوم، واقعیت افزوده، رباتیک و چاپ سه بعدی و … که به سرعت در حال تغییر روش خلق، تبادل و توزیع ارزش توسط انسانها هستند.

همانطور که در انقلاب‌های قبلی رخ داد؛ دستاورد انقلاب صنعتی چهارم این خواهد بود که عمیقا نهادها، صنایع و افراد را متحول خواهد کرد. مهم‌تر از آن، این انقلاب با انتخابهایی که مردم امروز دارند؛ هدایت خواهد شد؛ جهان در 50 تا 100 سال آینده تا حد زیادی ویژگی خود را مدیون نحوه اندیشیدن، سرمایهگذاری و به کارگیری این فناوریهای جدید است.

تاریخچه و ظهور انقلاب صنعتی چهارم

انقلاب صنعتی چهارم محیط فعلی و در حال توسعهای است که در آن فناوری‌ها و روندهای مخرب مانند اینترنت اشیا (IoT)، رباتیک، واقعیت مجازی (VR) و هوش مصنوعی (AI) در حال تغییر روش زندگی و کار مردم مدرن هستند. ادغام این فناوری‌ها در شیوه‌های تولید به عنوان Industry 4.0 شناخته می‌شود.

انقلاب صنعتی سوم که گاهی اوقات انقلاب دیجیتال نامیده میشود؛ شامل توسعه کامپیوتر و فناوری اطلاعات (فناوری اطلاعات) از اواسط قرن بیستم بود. دستاورد انقلاب صنعتی چهارم از سومین دوره در حال نمود پیدا کردن است؛ به دلیل شدید بودن این توسعه و ایجاد تحول عظیم در فناوریهای آن، عصر جدیدی در نظر گرفته میشود.

به گفته پروفسور کلاوس شواب، بنیانگذار و رئیس اجرایی مجمع جهانی اقتصاد و نویسنده کتاب چهارمین انقلاب صنعتی، عصر جدید با سرعت پیشرفتهای تکنولوژیکی، فراگیر شدن دامنه و تأثیر فوقالعاده سیستم‌های جدید متمایز میشود.

انقلاب صنعتی اول، در قرن‌های 18 و 19، به علت تغییر جوامع عمدتاً کشاورزی به صنعتی شدن در نتیجه ورود موتور بخار و سایر پیشرفت‌های تکنولوژیکی به جهان بود. عصر تکنولوژی بعدی، انقلاب صنعتی دوم توسط برق هدایت شد و شامل گسترش صنایع و تولید انبوه و همچنین پیشرفتهای تکنولوژیکی بود.

تاب‌آوری و انقلاب صنعتی چهارم

ما در جهانی زندگی می کنیم که در آن شرکت‌ها تمایل خاصی به تغییر مسیر خود به سمت صنعت 4.0 دارند. یکی از ستون‌های انقلاب صنعتی چهارم، دیجیتالی کردن دارایی‌های فیزیکی و فرآیندهای تولید است که به سمت مفهوم سیستم‌های تولید فیزیکی‌سایبری (CPPS) حرکت می‌کند. در این سیستم‌ها، هر جزء از فرآیند تولید ماشین‌ها، ابزارها، ایستگاه‌های کاری و … مجهز به حسگر است. این سنسورها اطلاعاتی در مورد خود دارند و می‌توانند با یکدیگر تعامل داشته باشند و امکان تولید دسته‌های کوچک‌تر با قیمت‌های کمتر و افزایش سفارشی‌سازی محصول از طریق فرآیندهای تطبیقی را فراهم کنند. در نتیجه، شرکت‌ها در حال تکامل سیستم های اطلاعاتی خود هستند تا دید و کنترل بیشتری بر سیستم‌های تولیدی خود داشته باشند.

این تغییر، هم چابکی سیستم تولید و هم آسیب‌پذیری آن را در برابر اختلالات ارتباطی و اطلاعاتی افزایش می‌دهد. از این رو، شرکت‌هایی که تاب‌آوری خاصی به توانمندسازی صنعت 4.0 دارند؛ باید روش‌ها و ابزارهای جدیدی را اتخاذ کنند تا از خطرات جدیدی که با معرفی پلتفرم‌های دیجیتال جدید، تأثیرات آن‌ها در سیستم‌های تولید، و نحوه واکنش آن‌ها برای تاب‌آوری، واکنش نشان می‌دهند، آگاه شوند.

پایه و اساس دستاوردهای انقلاب صنعتی چهارم از کجا آمده است؟

در حالی که دستاورد انقلاب صنعتی چهارم قرار است جامعه را تغییر دهد؛ اما بر پایه سه انقلاب صنعتی اول بنا شده است. ظهور ماشین بخار در قرن هجدهم منجر به اولین انقلاب صنعتی شد که امکان مکانیزه شدن تولید را برای اولین بار فراهم کرد و با شهرنشینی روزافزون مردم تغییرات اجتماعی را به همراه داشت.

در انقلاب صنعتی دوم، الکتریسیته و سایر پیشرفت‌های علمی منجر به تولید انبوه شد. سومین انقلاب صنعتی که در دهه 1950 آغاز شد، شاهد ظهور رایانه و فناوری دیجیتال بود. این امر منجر به اتوماسیون روزافزون تولید و اختلال در صنایع از جمله بانکداری، انرژی و ارتباطات شد.

انقلاب صنعتی چهارم، یک تغییر سیستماتیک

درک این نکته مهم است که انقلاب صنعتی چهارم یک تغییر سیستماتیک در بسیاری از بخش‌ها و جنبه‌های زندگی بشر به همراه خواهد داشت؛ تأثیرات مقطعی فناوری‌های نوظهور حتی مهم‌تر از قابلیت‌های هیجان‌انگیز آن‌ها است. توانایی ما برای ایجاد تغییرات در زندگی اخیراً به‌وسیله توالی‌یابی ژنی کم‌هزینه و تکنیک‌هایی مانند CRISPR افزایش یافته است.

هوش مصنوعی فرآیندها و مهارت‌ها را در هر صنعتی تقویت میکند. نوروتکنولوژی در حال برداشتن گام‌های بی‌سابقه‌ای است که تا بتوانیم از مغز به‌عنوان آخرین مرز زیست‌شناسی انسان استفاده کنیم و بر آن تاثیر بگذاریم. اتوماسیون پارادایمهای حمل و نقل و تولید را مختل میکند. فناوریهایی مانند بلاکچین و مواد هوشمند در حال تعریف مجدد و محو کردن مرز بین دنیای دیجیتال و فیزیکی هستند. نتیجه همه تاب‌آوری و رقابت پذیری دستاوردهای انقلاب صنعتی چهارم باعث بروز تحول اجتماعی در مقیاس جهانی شده است.

دستاورد انقلاب صنعتی چهارم

انقلاب صنعتی چهارم با تأثیر بر انگیزه‌ها، قوانین و هنجارهای زندگی اقتصادی، نحوه برقراری ارتباط، یادگیری، سرگرمی و ارتباط با یکدیگر و درک ما از خودمان به عنوان انسان را تغییر میدهد. علاوه بر این، این حس که فناوری‌های جدید با سرعت فزاینده‌ای در حال توسعه و پیاده‌سازی هستند، بر هویت‌های انسانی، جوامع و ساختارهای سیاسی تأثیر می‌گذارد.

در نتیجه، مسئولیت‌های ما در قبال یکدیگر، فرصت‌های ما برای خودآگاهی، و توانایی ما برای تأثیرگذاری مثبت بر جهان، به طرز پیچیده‌ای با نحوه تعامل ما با فناوری‌ها و دستاورد انقلاب صنعتی چهارم مرتبط است و شکل می‌گیرد. این انقلاب فقط برای ما اتفاق نمیافتد؛ بلکه ما فرصت و حتی مسئولیت داریم که به آن ساختار و هدف بدهیم.

نظر مجمع جهانی اقتصاد در مورد انقلاب صنعتی چهارم

مجمع جهانی اقتصاد اولین بار بود که توجه جهان را به انقلاب صنعتی چهارم جلب کرد؛ دوره کنونی تغییرات بی‌سابقه‌ای که ناشی از پیشرفت‌های سریع فناوری است. سیاست‌ها، هنجارها و مقررات نتوانسته‌اند با سرعت نوآوری همگام شوند و نیاز روزافزونی برای پر کردن این شکاف ایجاد کرده‌اند.

انجمن در سال 2017 مرکز شبکه چهارم انقلاب صنعتی را تاسیس کرد تا اطمینان حاصل کند که فناوری‌های جدید و نوظهور به بشریت در آینده کمک خواهند کرد و آسیبی نخواهند زد. این شبکه که مقر آن در سانفرانسیسکو است، در سال 2018 مراکزی را در چین، هند و ژاپن راهاندازی کرد و به سرعت در حال ایجاد مراکز وابسته محلی در بسیاری از کشورهای جهان است.

تاثیر انقلاب صنعتی چهارم بر شاخص رقابت پذیری مشاغل و کشورها

رقابت پذیری دستاوردهای انقلاب صنعتی چهارم، بشریت و ملت‌ها را وارد عصر جدیدی کرده است. این دوره جدید فرصت‌های جدیدی را برای میلیاردها نفر، کسب و کار و دولت در سراسر جهان ایجاد کرده است. در کنار این فرصت‌ها، افزایش نابرابری و مشکلات ژئوپلیتیکی بین کشورها، نگرانی جوامع را در این خصوص افزایش داده و مشکلات سیاسی را به وجود آورده است.

اگرچه رشد اقتصادی در سه سال گذشته در سطح جهانی قابل توجه بوده، اما این تغییر از نظر اقتصادی شکننده است. با فرصت‌های ایجاد شده توسط انقلاب صنعتی چهارم و پیامدهای نگران‌کننده و منفی آن، رهبران اقدامات بلندمدت و نوآورانه‌ای در نظر گرفته‌اند و برای راه‌حل‌هایی با هدف توسعه تلاش می‌کنند.

سرمایه انسانی، نوآوری، فناوری، انعطاف‌پذیری و چابکی مهم‌ترین عوامل دستیابی به موفقیت اقتصادی در این انقلاب بوده است. برای اینکه کشورها از نظر اقتصادی پیشرفت کنند، باید از فناوری بهتر استفاده کنند و آن را با سایر عوامل رقابتی ترکیب کنند. بر این اساس، مجمع جهانی اقتصاد گزارش جدید شاخص رقابت پذیری جهانی 4.0 را برای سنجش رقابت پذیری بلندمدت کشورها منتشرکرد.
شاخص رقابت پذیری جهانی 4.0 (GCI 4.0) شامل 12 مرحله است: نهادها، زیرساخت ها، انطباق با فناوری های اطلاعات و ارتباطات، ثبات اقتصاد کلان، سلامت، استعدادها، بازار محصول، بازار کار، سیستم مالی، اندازه بازار، تحرک شرکت و توانایی نوآوری.
سیستم امتیاز دهی از 100 تعیین شده است. بالاترین امتیاز، 100 بوده و شاخص رقابت پذیری آمریکا بیشترین امتیاز(85.6) را دارد.

بررسی تاثیر انقلاب صنعتی چهارم بر شاخص رقابت پذیری در بین کشورها

در بین 140 کشور در رتبه بندی رقابت پذیری، ایالات متحده آمریکا، سنگاپور و آلمان سه جایگاه اول را به خود اختصاص دادند. پس از آنها سوئیس، ژاپن، هلند، هنگ کنگ، انگلیس، سوئد و دانمارک قرار دارند. چهار رتبه برتر مانند رتبه بندی سال 2017 بود و تغییری در این رتبه بندی رخ نداده است. ژاپن در مقایسه با سال 2017 با سه پله ارتقاء به رتبه پنجم رسیده و به پیشرفته‌ترین کشور تبدیل شده است.

اولین یافته‌ای که در گزارش دستاورد انقلاب صنعتی چهارم و رقابت پذیری برجسته شد این بود که هر کشوری می‌تواند به رقابت دست یابد.
یافته دوم این بود که در اقتصادهای امروزی، شکاف‌های زیادی بین کشورها از نظر رقابت پذیری وجود دارد و این خطر وجود دارد که این شکاف‌ها به دلیل پیشرفت‌های تکنولوژیکی که با این انقلاب همراه است، بیشتر شود.
سومین یافته این بود که توانایی استفاده از فناوری که عامل مهمی برای جهش اقتصادی است، در بسیاری از موارد محدود شده که نشان دهنده بی کفایتی نهادها، فقدان زیرساخت‌ها و مهارت‌ها است.
چهارمین یافته این بود که استراتژی‌های کل نگر برای ارتقای نوآوری در انطباق با انقلاب صنعتی چهارم ضروری است. بسیاری از کشورها در اجرای این استراتژی‌ها شکست می‌خورند.
آخرین یافته این است که کشورها با تقویت مولفه‌های اساسی رقابت پذیری در برابر شوک‌های اقتصادی مقاومت بیشتری خواهند داشت. کشورها برای دستیابی به اهداف خود برای توسعه و رشد پایدار به رهبری آینده‌نگر و نوآور نیاز دارند.

انقلاب صنعتی چهارم چه تأثیری بر تجارت خواهد داشت؟

همانطور که این فناوری‌ها با گذر زمان تغییر می‌کنند؛ انتظارات مشتریان نیز به تناسب دچار تحول میشوند. یک نظرسنجی جهانی از Salesforce Research نشان می‌دهد که اکثریت شرکت‌کنندگان بر این باورند که این فناوری‌ها و تجربیات ناشی از آن، در عرض پنج سال تعامل آنها با کسب و کارشان را متحول کرده است.

با توجه به اینکه فناوری و دستاوردهای این انقلاب به کسب و کارها امکان میدهد شخصی سازی بیشتر و تجربیات مرتبط و ارزشمندتر را در کانالهای آنلاین ارائه دهند؛ مشتریان در حال حاضر گزینههای بیشتری از همیشه دارند و از تغییر برند برای تجربه بهتر ترسی ندارند.

دستاورد انقلاب صنعتی چهارم در تجارت، چهار اثر اصلی است که در انتظارات مشتری، بهبود محصول، نوآوری مشارکتی و ساختارهای سازمانی نمود پیدا میکند. مشتریان، چه مصرفکنندگان و چه سازمانها، به طور فزایندهای در مرکز اقتصاد قرار میگیرند که هدف آن بهبود خدمات به مشتریان است. علاوه بر این، اکنون میتوان محصولات و خدمات فیزیکی را با قابلیتهای دیجیتالی که به این محصولات و خدمات ارزش میبخشد، افزایش داد.

فن‌آوری‌های جدید دارایی‌ها را بادوام‌تر و انعطاف‌پذیرتر می‌کنند و داده‌ها و تجزیه‌وتحلیل‌ها نحوه نگهداری ما از آنها را تغییر می‌دهند؛ در نتیجه، دنیای انتظارات مشتری، خدمات مبتنی بر داده و عملکرد دارایی از طریق تجزیه و تحلیل به‌ویژه با توجه به سرعت نوآوری و اختلال، نیازمند راه‌های جدیدی برای همکاری است. در نهایت، ظهور زیرساختهای جهانی و سایر مدلهای کسب و کار جدید به این معنی است که استعدادها، فرهنگ و ساختارهای سازمانی نیاز به بازنگری دارند.