برنامه‌ریزی جانشین پروری کسب‌وکار خانوادگی: خلق، الگو، مدل و پایداری

بسیاری از کسب‌وکارهای خانوادگی تنها تا نسل دوم به حیات خود ادامه می‌دهند و تعداد کمی هم به نسل سوم انتقال پیدا می‌کنند. دلیل اصلی فقدان برنامه‌ریزی جانشین پروری برای کسب‌وکار خانوادگی است.

اگر صاحب یک کسب‌وکار خانوادگی هستید، شاید با خودتان در مورد آماده‌سازی نسل بعد برای برعهده گرفتن زمام این کسب‌وکار فکر کنید. با این وجود، در این مقاله نکاتی مهم در مورد برنامه‌ریزی جانشین پروری کسب‌وکار خانوادگی ارائه می‌شود. علاوه براین، با نحوه طراحی و خلق برنامه‌ای پایدار در زمان غیبت خودتان آشنا خواهید شد.

جانشین پروری در اکثر کسب‌وکارهای خانوادگی حول محور این فرضیه استوار است که نسل بعدی قادر به اداره موفق شرکت مشابه با نیاکانش است. با این وجود، این ایده اصلاً توجهی به این حقیقت ندارد که هر نسل جدید مهارت‌ها، توانایی‌ها و علائق رهبری مخصوص به خود و متفاوتی را در اختیار دارد.

علاوه براین، بستر کسب‌وکار هم نقش مهمی برعهده دارد چون به مرور زمان تغییر یافته یا تکامل پیدا می‌کند. همین مسئله به ندرت مورد توجه کسب‌وکارها قرار می‌گیرد. در همین نقطه است که برنامه‌ریزی جانشین پروری کسب‌وکار خانوادگی اهمیت پیدا می‌کند.

برنامه‌ریزی جانشین پروری کسب‌وکار خانوادگی چیست؟

برنامه‌ریزی جانشین پروری کسب‌وکار خانوادگی فرآیندی است که در آن کسب‌وکار خانوادگی، راهبردهایی را برای انتقال زمام و کنترل امور به اعضای نسل بعدی خانواده طراحی می‌کند. برنامه جانشین پروری دلیل اصلی حفظ و بقای قدرت شرکت در بین چندین نسل از یک کسب‌وکار خانوادگی است. از نسلی به نسل دیگر، اعضای خانواده اصول بنیادین و چشم‌انداز سازمان را با قدرت حفظ می‌کنند.

بنابراین، روسای کسب‌وکارهای خانوادگی موظفند تا هرچه زودتر برنامه‌ریزی را برای نسل بعدی خود آغاز کنند. دلیل این ضرورت این است که شاید سال‌ها طول بکشد تا رهبری قدرتمند و قابل پرورش پیدا کند. هرچقدر مالکان کسب‌وکارها زمان بیشتری را برای اجرای برنامه جانشین پروری اختصاص دهند، فرآیند انتقال نیز هموارتر و بهتر انجام خواهد گرفت.

خلق برنامه جانشین پروری کسب‌وکار خانوادگی

مایکل ایونز (Michael Evans) از گروه هیئت نیوپورت (Newport Board Group) به پنج مرحله مهم برای خلق یک برنامه معتبر جانشین پروری برای کسب‌وکارهای خانوادگی اشاره دارد. این مراحل به نوبه خود شامل چندین مرحله میانی می‌شوند:

تثبیت اهداف و مقاصد

رهبران کسب‌وکارهای خانوادگی باید در ابتدا چشم‌اندازها، اهداف و مقاصد سازمان را مشخص سازند. این مرحله به اهمیت مشارکت پایدار خانوادگی در رهبری و همچنین گزینه ادغام مدیریت حرفه‌ای بیرونی در درون کسب‌وکار خانوادگی می‌پردازد.

علاوه براین، تیم مدیریت باید اهداف بازنشتگی و جریان نقدی مورد نیاز برای اعضای فعلی خانواده را مدنظر قرار دهد. مسئله مهم دیگر، توجه به اهداف فردی و تجاری برای نسل بعدی است.

تثبیت فرآیند تصمیم‌گیری

این مرحله در سندی مکتوب، فرآیند مشارکت اعضای خانواده را در روند تصمیم‌گیری شرکت مشخص می‌سازد. علاوه براین، این مرحله رویکردهای حل منازعات را مشخص می‌کند.

تثبیت برنامه جانشین پروری

در روند خلق برنامه جانشین پروری، مدیریت باید افراد جانشین‌ در پست‌های مختلف را شناسایی کند- هم مدیران شرکت و هم مالکان کسب‌وکار. مدیریت باید نقش تمامی اعضای خانواده را تعریف نماید، چه فعال و چه غیرفعال، و پشتیبانی لازم از جانشین‌ها را به نمایش بگذارد.

خلق برنامه اموال کسب‌وکار و مالک

این مرحله به هرگونه مسائل مالیاتی برای مالک یا کسب‌وکار در نتیجه انتقال، فوت یا طلاق مربوط می‌شود. این مرحله راهبردهای برنامه‌ریزی اموال مالک به منظور حداقل‌سازی مالیات و جلوگیری از تاخیر در انتقال سهام را مدنظر قرار می‌دهد. علاوه براین، این مرحله باید توافق منصفانه‌ای را برای خرید یا فروش شکل دهد، به طوریکه انعکاس دهنده ارزش و راهبرد مالیاتی کسب‌وکار باشد.

خلق برنامه انتقال

مالک کسب‌وکار باید گزینه‌های خرید کامل یا وراثت و یا احتمال ترکیب این دو گزینه را مدنظر قرار دهد. این مرحله تامین مالی بیرونی یا تامین هزینه‌ها از مالکان در حال بازنشستگی را بررسی می‌کند. در نهایت، مالکان کسب‌وکار باید یک بازه زمانی را برای اجرای برنامه جانشین پروری شکل دهند.

الگوی برنامه‌ریزی جانشین پروری کسب‌وکار خانوادگی

شاید اجرای برنامه‌ریزی جانشین پروری کسب‌وکار خانوادگی دشوار به نظر برسد. بنابراین، اکثر سازمان‌های خانوادگی از کمک متخصصان و افراد حرفه‌ای، مثل وکلا و حسابداران، برای طراحی برنامه جانشین پروری بهره می‌برند.

اگر به دنبال راهی ساده برای حرکت در این فرآیند هستید، می‌توانید از الگوی برنامه‌ریزی استفاده کنید. الگوهای آنلاین زیادی در اینترنت وجود دارد که به صورت رایگان یا با صرف هزینه‌ای کم در اختیارتان قرار می‌گیرد. الگوی برنامه‌ریزی باعث ساده شدن این فرآیند شده و ظاهری حرفه‌ای به آن می‌بخشد.

مدل برنامه‌ریزی جانشین پروری کسب‌وکار خانوادگی

مدل برنامه‌ریزی جانشین‌پروری به نمایش تعامل خانوادگی در سطح مدیریت و مالکیت کسب‌وکار خانوادگی کمک می‌کند. یک مدل ساده، به نام مدل سه حلقه‌ای (Three Circle Model)، از حلقه مالکیت، مدیریت و خانواده تشکیل می‌شود.

این حلقه‌ها نشان‌دهنده تعامل یا تاثیر هر مولفه بر خانواده و مدیریت کسب‌وکار هستند. علاوه براین، حلقه‌‌ها بیانگر رابطه بین هر عنصر با دیگر عناصر است. همچنین این مدل نشان‌دهنده نحوه برخورد این سه مولفه در میانه مدل است به طوریکه ترکیب خانواده، مالکیت و مدیریت را به وضوح به تصویر می‌کشد.

حلقه‌ها به وضوح نشان می‌دهند که چگونه تعامل بین آنها باعث خلق چالش‌هایی خاص شده و فرصت‌های منحصربه فردی به وجود می‌آیند. بنابراین، توانایی کسب‌وکار خانوادگی برای انتقال مالکیت به نسل بعدی به مدیریت مولفه خانواده بستگی دارد.

پایداری در برنامه‌­ریزی جانشین‌­پروری کسب­‌وکارهای خانوادگی

اگر یک کسب‌وکار خانوادگی را اداره می‌کنید، همیشه به دنبال بهترین شرایط برای انتقال وظایف شرکت هستید. مهم‌تر از همه، به دنبال تضمین این مسئله هستید که کسب‌وکارتان چندین نسل بعد هم به رشد و شکوفایی خودش ادامه دهد. برای اطمینان از پایداری برنامه جانشین پروری، نکات زیر را مدنظر قرار دهید.

• برنامه‌ریزی زودهنگام

بقای برنامه جانشین پروری با زمان‌بندی طراحی برنامه آغاز می‌شود. به عنوان قانونی کلی، باید برنامه جانشین پروری را حداقل از ده سال زودتر آغاز کنید. هرچقدر زودتر برنامه ریزی را انجام دهید، شانس آموزش جانشین‌ها بیشتر بوده و فرآیند انتقال نیز هموارتر خواهد بود.

• مشارکت اعضای خانواده

بهترین راه برای جلوگیری از اختلاف بین اعضای خانواده، مشارکت دادن آنها در فرآیند برنامه‌ریزی است. این امر نشان می‌دهد که کدام اعضای خانواده به حضور در کسب‌وکار خانوادگی علاقه دارند و کدام اعضا به دنبال مشاغل دیگری هستند.

• واقع‌گرایی دربارۀ انتخاب جانشین

با وجود اینکه آرزو دارید تا کسب‌وکارتان را به فرزند بزرگتان انتقال دهید، شاید او مهارت‌های ضروری مدیریت را در اختیار نداشته باشد. بنابراین، بهتر است تا پیش از انتخاب جانشین، ارزیابی منصفانه‌ای در مورد قابلیت اعضای خانواده داشته باشید.

• آموزش فرد جانشین

برنامه جانشین پروری بدون آموزش نسل بعد برای در دست گرفتن زمام امور به هیچ وجه پایدار نخواهد بود. شما باید چندین سال را به حضور در کنار فرد جانشین و آموزش مهارت‌های مورد نیاز به او اختصاص دهید.

حرف آخر

فارغ از میزان موفقیت کسب‌وکار خانوادگی، نقش‌های رهبری باید در برهه‌ای از زمان تغییر کنند. این رویداد شاید به صورت اختیاری و ارادی، برای نمونه بازنشستگی، و یا غیرارادی، برای نمونه فوت یا ازکارافتادگی، باشد. با این وجود، برنامه جانشین پروری تضمین می‌کند که کسب‌وکار بدون هرگونه اختلال به کارش ادامه داده و مشکلات مالیاتی برای تمامی گروه‌ها به حداقل مقدار خود می‌رسد.

رهبران تجاری باید راهبرد خروج خود را در برنامه کسب‌وکار منظور نمایند. اولاً، برنامه‌ریزی جانشین پروری بلند مدت به کسب‌وکارها در تعیین میزان موفقیت افراد جانشین در اجرای وظایف مدیریت کمک کرده و به آنها زمان مناسبی را برای پشت سرگذاشتن روند یادگیری ارائه می‌دهد. همچنین، این نوع برنامه‌ریزی باعث تسهیل انتقال نظام‌مند مدیریت و مالکیت می‌شود.

 منبع