رویارویی با انقلاب صنعتی چهارم و فرصت ایجاد شده توسط آن، می‌تواند خود نوعی تهدید باشد، زیرا ماشین‌ها را جایگزین انسان‌ها خواهد کرد. ما نیاز به ایجاد قوانین اخلاقی برای گذر از این انقلاب جدید را داریم. در این مقاله به برخی از چالش‌های مهم انقلاب صنعتی چهارم می‌پردازیم.

احتمالا متوجه این مسئله شده‌‎اید که اغلب فیلم‌‎های علمی تخیلی هالیوودی با خط داستانی مشخصی پیش می‎‌روند. معمولا خط داستانی این فیلم‌‎ها با فناوری‎‌های پیشرفته ادغام شده است، به این صورت که این فناوری‎‌ها با هدف بهبود زندگی انسان‎‌ها ساخته‌شده‌‎اند، اما پس از مدتی به یک فاجعه تبدیل می‎‌شوند. در این هنگام ناگهان شخصیتی از دل داستان برخواسته و با همراهی گروهی قدم‌‎هایی برای مواجه با مشکلاتی و جوامع برمی‌‎دارند. این قبیل فیلم‌‎ها خود نشانگر جوامع مدنی هستند. این جوامع با هدف کمک و ارتقای زندگی انسان‎‌ها گام برداشته و به جلو می‌ر‎وند.

جوامع مدنی معمولا در حواشی زندگی قرار می‎‌گیرند. خیریه‌‎هایی که براساس ایمان و اتحادیه‎‌های کارگری در بریتانیای کبیر (Great Britain) که در  قرن ۱۸ و ۱۹ راه‌اندازی شده بودند تا سازمان‎‌های غیردولتی جهانی و توسعه آزمایشگاه‌‎های نوآوری خدمات عمومی همگی بخش از این جوامع هستند.

سازمان‎‌های جوامع مدنی در واکنش به تغییرات اجتماعی انقلاب‎‌های صنعتی پیشین (و فعلی) با یکدیگر متحد شده‌‎اند. ورود موتور بخار، تولید فولاد و راه‌آهن به همراه شرایط کاری ناامن، کودکان کار و افزایش آلودگی و بیماری‎‌های شهری همگی با انقلاب‎‌های صنعتی پیشین به وجود آمدند. رهبران جوامع مدنی همچون Octavia Hill Henry Dunant, Isaac Myers, Emma Mashinini و دیگران به سازماندهی تلاش‎‌های خود و استفاده از کالاها و منابع خصوصی با هدف دستیابی عموم مردم به منافع عمومی راه‎‌های جدیدی را برای رفع این مشکلات ایجاد کرده‌‎اند. آموزش همگانی، مراقبت‎‌های بهداشتی، اقدامات ایمنی و سایر خدمات اجتماعی که توسط دولت‎‌ها ایجاد شده‎‌اند، همگی از نمونه‌‎های اولیه و موقعیت‎‌های سیاست مدنی جامعه هستند که از اواخر دهه ۱۸۰۰ تا به امروز در کلیه کشورهای جهان اجرا می‎‌شوند.

به طور کلی می‎‌توان گفت جوامع مدنی در صد سال گذشته با تکامل و تغییرات مثبتی همراه بوده‌‎اند. براساس گزارشات مرکز مطالعات جوامع مدنی جانز هاپکینز (Johns Hopkins) در سال ۲۰۱۷، جامعه مدنی جهانی امروزه حدود ۳۵۰ میلیون نیروی متخصص و داوطلب در سرتاسر جهان دارد. اگر بخواهیم به بیانی دیگر مقیاس این تعداد از افراد داوطلب را شرح دهیم باید بگوییم اگر نیروی کار جامعه مدنی جهانی، یک کشور باشد، این کشور در رده سوم پس از چین و هند قرار خواهد داشت.

علیرغم رشدی که امروزه جوامع مدنی شاهد آن هستند، همچنان موانع متعددی بین اهداف نهایی این بخش، ظرافت و ظرفیت این جوامع برای ایجاد تغییرات وجود دارند. با هر انقلاب صنعتی، سیستم‎‌های بزرگ و جامع برای حفاظت اجتماعی و کمک به مردم به وجود آمدند. این سیستم‎‌ها نیازمند داشتن چند نسل حمایت کننده و حامی از درون جوامع مدنی بوده‌‎اند. فیلیپ جنینگز ( Philip Jennings) دبیر کل اتحادیه جهانی UNI، در طی مصاحبه اخیر خود اذعان داشته که بیش از ۶۰ سال فشار اتحادیه‎‌های کارگران در اولین انقلاب صنعتی طول کشید تا در بریتانیای کبیر قوانینی به منظور بهبود شرایط کارگران تصویب شود.

هوش مصنوعی و دیگر فناوری‎‌ها و تکنولوژی‎‌های نوظهور و جدید به کار گرفته شدند، اما مسئله‌ای که مهم است نحوه واکنش جامعه مدنی نسبت به انقلاب صنعتی چهارم و تغییرات به وجود آمده همراه با آن در عرصه‌‎های مختلف نظیر تکنولوژی، صنعت و قدرت است. انقلاب صنعتی چهارم جهان با چالش‎‌های جدیدی در مقایسه با انقلاب‎‌های صنعتی گذشته همراه است. حالا بیایید به چالش‌‎هایی که به واسطه این انقلاب صنعتی در جهان امروزه به وجود آمده‌‎اند، اشاره کنیم:

1. وجود خطرات مداوم در حقوق دیجیتالی به واسطه پیوستگی زیاد بین فناوری‌‎ها و تکنولوژی‎‌های جدید

صنعت 4.0 با گسترش تکنولوژی‎‌هایی همچون اینترنت اشیا (Internet of Things)، چاپ سه‌بعدی (3D Printing), و ویرایش ژنتیکی (Genetic Editing) منجر به ارتقا و پیشرفت‎ در عرصه دیجیتال و هوش مصنوعی (AI) شده است. این پیشرفت‎‌ها باعث خلق خطراتی در حوزه حفاظت از داده، مشکلات الگوریتمی (خطاهای سیستماتیک)، تبعیض و عدم حفاظت از حریم خصوصی کاربران شده است. خطرات دیجیتالی با عواقب فیزیکی فراوانی همراه بوده و باعث به وجود آمدن نابرابری و تبعیض‎‌ها به گونه‌‎ای عمیق‌‎تر هستند. در نهایت، این مسئله باعث عدم درک آن‌ها متناسب با ظرفیت انسانی شده و این در حالی است که مقررات عمومی حفاظت از داده‎‌ها (GDPR) General Data Protection Regulation در جهت حفاظت از حقوق دیجیتالی به شیوه صحیح و درست تعیین و مشخص شده است.

ظهور فناوری‎‌های جدیدی همچون هواپیماهای بدون سرنشین و پایگاه‎‌های اطلاعاتی بیومتریک باعث عدم وجود استانداردها یا دستورالعمل‎‌هایی برای جمع‌آوری و استفاده از داده‎‌های حساس شده است. علاوه بر این، تهدیدهای فضای سایبری بر جوامع مدنی تاثیرگذار بوده است. زیرا هکرها بیش از گذشته موسسات خیریه، بیمارستان‎‌ها و دیگر سازمان‎‌های غیرانتفاعی را هدف قرار داده‎‌اند و با استفاده از اطلاعات شخصی، مالی و ژنتیکی برخی از ثروتمندترین افراد جهان، شرایطی آسیب‌پذیر را به وجود آورده‎‌اند.

2. ابزارهای تبلیغاتی قوی اقتصاد دقیق

قبل از انقلاب صنعتی چهارم هرگز از ابزارهای تبلیغاتی قدرتمندی در جامعه استفاده نمی‎‌شده است. از فیلترهای تبلیغاتی که در رسانه‌‎های اجتماعی به صورت الگوریتمی استفاده شده تا ربات‎‌های آنلاین که افکار عمومی یک سیستم دولتی آنلاین را هدف قرار می‎‌داده‌‎اند، اکوسیستم اطلاعات دیجیتالی پر از اطلاعات غلط، دیوانه کننده و نادرست بوده است.

در حالی که موتورهای جستجو و رسانه‌‎های اجتماعی با مزیت‎‌های فراوانی برای هوش جمعی و مشارکت اجتماعی همراه هستند اما مدیریت آن‌ها بر توجه و تبلیغات به جای دقت و صراحت، دگرگونی در سیاست‎‌های دولتی، حمایت‎ و مسئولیت‎‌ها تمرکز دارد. شاید به همین دلیل است که فیس‌بوک و رسانه‎‌های اجتماعی جمع‌آوری اطلاعات گوگل، سرمایه‌ها را از کسب‌و‌کارهای سنتی دور کرده و آن‌ها را به سمت کسب‌و‌کارهای آنلاین و جدید سوق داده است.

اما از آنجایی که سازمان‎‌ها متعهد به شفافیت، پاسخگویی و حقیقت هستند، جوامع مدنی با چالش‌‎های اخلاقی بزرگی در حوزه اقتصاد که اطلاعات مرتبط به داده‎‌ها و هویت‎‌های دیجیتالی را جمع‌آوری و مدیریت می‎‌کند، مواجه هستند. بد نیست بدانید جوامع مدنی هم می‌‎توانند به انتشار اطلاعات غلط و نادرست بپردازند. از آنجایی که ابزارهای تبلیغاتی جدید مبتنی بر هوش مصنوعی همدلی را بیشتر کرده یا با بودجه بیشتری همراه هستند، اما اینکه چه اصولی و سیاست‌‎هایی نحوه مدیریت منابع دیجیتالی جوامع مدنی و حقوق دیجیتالی را که جز آسیب‌پذیرترین حقوق افراد روی کره زمین است، را برعهده داشته و آن‌ها را ضمانت می‎‌کنند، خود موضوع مهم دیگری است.

مقاله‌ی مرتبط آیا آمادگی مواجه با انقلاب صنعتی چهارم را دارید؟ را نیز مطالعه کنید.

3. ارتباط جنبش‌‎های اجتماعی دیجیتالی جدید

امروزه اغلب مردم در فعالیت‎‌های محلی، ملی و جهانی از طریق رسانه‎‌های اجتماعی شرکت می‎‌کنند. بدین صورت، آن‌ها مشکلات اجتماعی و شکاف‎‌های سیاست‌گذاری را در قالب مسائلی جدید همچون هشتگ “metoo” یا “BlackLivesMatter” در شبکه‌‎های اجتماعی مطرح می‎‌کنند، و این جنبش‌‎های دیجیتالی غیرمتمرکز باعث ایجاد تغییراتی در سیاست‎‌ها، مشکلات و مسائل اجتماعی قدیمی و جدید شده است. در واقع، این تجارب نشانگر میزان تاثیرگذاری شبکه‌‎های اجتماعی به صورت کلی است.

از آنجایی که افراد بیشتری امروزه از رسانه‌‎های اجتماعی و فناوری‎‌های دیجیتالی برای بحث و فعالیت‎‌های جهانی استفاده می‎‌کنند. سوال پیش می‌‎آید چگونه سازمان‎‌های مدنی تاسیس شده با جنبش‎‌های دیجیتالی سازگاری پیدا کرده و پاسخی در راستای مشکلات اجتماعی ارائه می‎‌دهند؟

3. تهدیداتی به منظور شفافیت و پاسخگویی

امروزه با افزایش استفاده از فناوری‎‌های دیجیتال اخبار جعلی فراوانی در راستای پاسخگویی به مشکلات و مسائل اجتماعی برجسته شده‌‎اند. کمپین‎‌های جوامع مدنی که خواستار پاسخگویی و شفافیت‌سازی هستند، معمولا براساس شواهد موجود سعی در پاسخگویی به مسائل و مشکلات به شیوه‌‎ای قابل درک و انسانی دارند. با این حال، مشاهده داده‌‎های ورودی یک سیستم یادگیری ماشین نشانگر نحوه تعیین تصمیمات خاصی نیست.

همانطور که محققان و سیاست‌گذاران زیادی خواستار پاسخگویی الگوریتمی هستند، باید پاسخ سوال اینکه چه کسی مسئول محاسبه آسیب‎‌های مرتبط با الگوریتم‎‌ها است؟ و یا چه نوع مکانیسم‎‌های عملی باید برای بازخورد و جلوگیری از این آسیب‎‌ها ارائه کرد، را نیز پیدا کرد.

 5. مفاد جدید پرسش‎‌های اخلاق نوآورانه با هدف دستیابی به مرحله فراتر از سطح بشریت

اخیرا عربستان سعودی به رباتی تابعیت کشور خود را داده است. این نوع سوالات نیازمند اخلاقیات جدید و نوآورانه به منظور درک نحوه اداره مسائل جدید حوزه فناوری کشورها است. اینکه بدانیم کدام سازمان‎‌ها افرادی را به تازگی یا در گذشته به حاشیه رانده‌‎اند، یکی از این دغدغه‎‌ها است. مسئله دیگری است که به آن می‎‌پردازیم، این است که جوامع مدنی چه راهکارهایی برای این مشکلات ارائه می‎‌کنند.

گذر از چالش‌‎های مرتبط به آینده: ابعاد آمادگی جوامع مدنی

در حالی که حدود یک دهه قبل در زمینه فناوری‎‌های اطلاعاتی و ارتباطی (ICT) Information and Communications Technology  همکاری‎‌های رخ داده است. اما باز هم گسترش روزافزون هوش مصنوعی، فناوری‎‌های زیستی، چاپ سه‌بعدی، زنجیره بلوکی و دیگر فناوری‎‌ها جدید نیازمند آمادگی، سرمایه‌گذاری و سازگاری با مسائل جدید هستیم. ممکن حالا برایتان این سوال پیش آید که چگونه می‌‎توان جامعه مدنی را از چالش‌‎های پیش رو انقلاب صنعتی چهارم فراتر برده و با درک آن‌ها از چالش‎‌ها گذر کرد.

گذر از این چالش‎‌های آتی به معنای سرمایه‌گذاری در ظرفیت‌‎های موجود و به منظور سازگاری بیشتر با تغییرات جدید در اکوسیستم است. به عنوان مثال، موسسات خیریه و سازمان‎‌های ارائه دهنده خدمات باید آثار و پیامدهای دیجیتالی خود را ایمن، اخلاقی و موثرتر از گذشته ارائه دهند. عبور از انقلاب صنعتی چهارم به معنای داشتن آینده‌نگری و درک انتقادی از تاثیر دیجیتالی شدن جوامع و فناوری‎‌های نوظهور از طریق اشتراک‌گذاری دانش است.

در دو قرن اخیر، جامعه بشری با تکنولوژی و فناوری‎‌های بی سابقه‌‎ای همراه بوده است. اما هنوز هم نیاز به وجود جوامع مدنی مستقل از دولت و شرکت‎‌ها حس می‎‌شود تا بتوان انقلاب‎‌های صنعتی «انسان محور» را همچنان قوی و خلاق نگه داشت.

منبع