مقدمه

قابلیت حمل‌ونقل آسان به عنوان شریان حیاتی شهرهای مدرن، یک عامل مهم اقتصادی و تسهیل کننده توسعه هوشمند و پایدار نیز توصیف می‌شود. طراحی یک شهر هوشمند که راه‌حل‌های مؤثر و مناسبی برای جابه‌جایی دورن‌ شهری ارائه دهد، یکی از مشکلات حاد شهرهای سراسر جهان است. در این مقاله ما دیدگاهی در مورد چالش های حمل‌ونقل شهری و نمونه‌هایی از راه‌حل‌های هوشمند حمل‌ونقل درون شهر‌ها ارائه می‌دهیم.

چالش‌های حال حاضر و آینده‌ی حمل‌ونقل هوشمند

شهرهای هوشمند باید همزمان با تشویق نوآوری، تسهیل اکوسیستم مشارکتی و تحقق اهداف پایداری، راه‌حل‌های حمل‌ونقل هوشمند مؤثری را ارائه دهند. این چالش‌ها بخشی از چشم‌انداز سریع‌التغییر حمل‌ونقل شهری است که از دریچه‌ی نگاه یک برنامه‌ریز شهری دیده می‌شود. استراتژی‌های مقابله با چالش‌های حمل‌ونقل شهری و حل مشکلات مربوط به این حوزه‌ برای هر شهر منحصر به فرد است و شامل موارد زیر است:

• طراحی سیستم‌های حمل و نقل عمومی مؤثر، مناسب، ایمن، ادغام شده با MaaS و سایر پلتفرم‌ها ( Mobility as a Service: یکی از انواع سرویس‌های نوظهور که با بهره‌گیری از کانال‌های دیجیتال مختلف به کاربران امکان انجام رزرو سرویس حمل‌ونقل و پرداخت بابت دریافت سرویس را می‌دهد.)
• انطباق با نوآوری در زمینه وسایل نقلیه (خودروهای خودران، متصل به اینترنت، برقی، اشتراکی، بدون فرمان) و به کارگیری این نوآوری‌ها.
• ایجاد خط مشی‌ها و استراتژی‌هایی برای ترویج پایبندی به استانداردهای کیفیت هوا و سایر اقدامات مؤثر بر کیفیت زندگی.
• توسعه مشارکت‌های دولتی و خصوصی (PPPs) و همکاری با موسسات دانش بنیان برای رسیدگی به مسائل کیفیت هوا، تراکم ترافیک و پایداری.
• ایجاد زیرساخت‌های پایدار فیزیکی و دیجیتال در بخش دولتی و خصوصی، برای حمایت از راه‌حل های نوآورانه برای حل چالش‌ها و ارائه‌ی راه‌حل‌های حمل‌ونقل در شهرهای هوشمند.

مشکلات حمل‌ونقل شهری

مک‌کینزی (McKinsey: شرکت مشاوره مدیریت) ادعا می‌کند مکان‌های کمی در جهان وجود دارد که واقعیت حمل‌ونقل شهری با خواسته‌های عموم مردم در زمینه‌ی راه‌های ایمن، تمیز، قابل اعتماد و مقرون‌به‌صرفه برای رسیدن از نقطه‌ای به نقطه‌ی دیگر مطابقت داشته باشد. یافتن راه هایی برای بهبود حمل‌ونقل شهری در حالی که کاهش ازدحام، تصادفات و آلودگی یک چالش مشترک برای همه شهرهای بزرگ اروپا است.

اقدام برای کاهش و کنترل سطوح آلودگی یکی از اولویت‌های اصلی کشورها است. «حمل‌ونقل شهری 40 درصد از کل انتشار CO2 مربوط به حمل و نقل جاده ای و تا 70 درصد از سایر آلاینده‌های ناشی از حمل و نقل» را در اتحادیه اروپا تشکیل می دهد. یک گزارش بسیار انتقادی از دیوان بازرسی اتحادیه اروپا (EU Court of Auditors) نشان می دهد که اکثر کشورهای اروپایی استانداردهای کیفیت هوا را رعایت نمی کنند. آلودگی هوا اکنون بزرگ‌ترین خطر زیست‌محیطی برای سلامت عمومی در اروپا است که باعث مرگ زودرس 400000 نفر در سال می‌شود.

شهرنشینی و وابستگی مداوم به خودرو منجر به تراکم غیر قابل اجتناب ترافیک، انتشار گازهای گلخانه‌ای و مسائل ایمنی حرکتی برای سیاست‌گذاران حوزه‌ی حمل‌ونقل و برنامه‌ریزان شهری می‌شود. به گفته مرکز تحقیقات مشترک اروپا: «هزینه ازدحام و تراکم در جاده‌های اروپا معادل 1% تولید ناخالص داخلی تخمینی اروپا است و کاهش آن اولویت اصلی اکثر اقدامات زیرساختی، مدیریت ترافیک و هزینه‌های مربوط به جاده‌ها است. ریشه‌ی ازدحام در بسیاری از موارد کمبود ظرفیت زیرساخت‌های جاده‌ای نیست، بلکه موضوع مدیریت تقاضا است.»

اگرچه شهرها مزایای حمل‌ونقل عمومی را در کاهش آلودگی و ازدحام به رسمیت می‌شناسند، اما تلاش‌های دولت محلی برای ارائه این مزایا ممکن است با مدل‌های تحول‌آفرین (disruptive) کسب‌وکار‌ مانند اوبر (Uber) و سایر سرویس‌دهنده‌های حوزه‌ی حمل‌ونقل تضاد داشته باشد. محبوبیت سرویس‌های حمل و نقل اینترنتی بازار حمل و نقل را در بیش از ششصد شهر متحول کرده است و در برخی موارد اوبر با افزایش آلودگی و ازدحام و در عین حال کاهش تعداد مسافران حمل‌ونقل عمومی به عنوان تهدیدی برای شهرها دیده می‌شود. برای بسیاری از شهروندان (به ویژه آنهایی که در مناطق حومه شهر هستند)، اگر ایستگاه‌های حمل‌ونقل خیلی دور از خانه یا محل کارشان باشد، حمل و نقل عمومی یک گزینه‌ی ناخوشایند است. این مشکل با عنوان اولین مایل / آخرین مایل (first mile/last mile problem) حمل و نقل عمومی است. سواری اشتراکی و سایر گزینه‌های اشتراک‌گذاری فرصت‌هایی را برای کامل‌کردن و رفع نواقص حمل‌ونقل عمومی فراهم می‌کند. چالش این است که چگونه می‌توان بر مشکل اولین مایل/آخرین مایل غلبه کرد و سفرهای شهروند محور را با یکپارچه‌سازی حمل‌ونقل عمومی با خدمات حمل‌ونقل، اشتراک‌گذاری وسایل نقلیه و فروش بلیت هوشمند امکان‌پذیر کرد.

علی‌رغم اقداماتی که برای بهبود ایمنی جابه‌جایی شهری صورت گرفته، «تلفات جاده‌ای در بسیاری از شهرها در حال افزایش است» و 37 درصد از کل تلفات ترافیکی اروپا در سال 2017 را تشکیل می‌دهد. کاربران جاده (عابران پیاده، دوچرخه سواران و موتورسواران)، وظیفه ارائه حرکت ایمن را به یک چالش پیچیده تبدیل می‌کند (در مورد ایمنی حرکتی بیشتر بخوانید.) چالش ایمنی با عادات رانندگی ناایمن و نبود زیرساخت های کافی برای دوچرخه سواری و حمل‌ونقل در مقیاس کوچک، پیچیده‌تر می‌شود.

با اتکای بیشتر به فناوری های دیجیتال، بخش حمل‌ونقل بیش از پیش با ریسک‌هایی در زمینه‌ی امنیت سایبری مواجه است. مجرمان سایبری بیش از گذشته قادرند نه تنها به زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، بلکه به زیرساخت‌های فناوری عملیاتی که سیستم‌های علامت‌دهی و کنترلی یک شهر را برعهده‌ دارند، حمله کنند.» حملات سایبری می‌تواند شبکه‌های حمل‌ونقل شهری را مختل کند و باعث قطع شدن خدمات حمل‌ونقل عمومی شود.

در توسعه راه‌حل‌های نوآورانه حمل‌ونقل شهری هوشمند، شهرها با این چالش روبه‌رو هستند که چگونه از قابل استفاده بودن و تداوم دریافت خدمات برای شهروندانی که گزینه‌های محدودی برای حمل‌ونقل دارند و کسانی که در «فقر حمل‌ونقل (transport poverty) » هستند اطمینان حاصل کنند. بر اساس تحقیقات دانشگاه لیدز، فردی از فقر حمل‌ونقل رنج می‌برد که برای برآوردن نیازهای اساسی خود از نظر مدت زمان حمل‌ونقل، در دسترس بودن، دسترسی، مقرون به صرفه بودن یا کفایت گزینه‌های حمل‌ونقل با چالش‌ها و موانعی روبه‌رو باشد.« فقر حمل‌ونقل در بخش‌های مختلف جامعه تأثیرات ناگواری دارد و اغلب دسترسی عادلانه به شغل، آموزش، خدمات مراقبت‌های بهداشتی و فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی را سلب می‌کند.» سیستم‌های فعلی برنامه‌ریزی حمل‌ونقل افرادی را که توانایی خرید خودرو ندارند و تأمین هزینه‌های رو به افزایش حمل‌ونقل عمومی برایشان مشکل است و یا به دلیل کهولت سن، ناتوانی یا محل زندگی خود به وسایل حمل‌‍ونقل عمومی یا خصوصی دسترسی ندارند، مجازات می‌‍کند.

نمونه‌هایی از راه‌حل‌های هوشمند حمل‌ونقل شهری

حمل‌ونقل به عنوان یک سرویس (MAAS)

موول (Moovel)، یک پلت فرم نوآورانه‌ی MaaS است که استفاده از حمل‌ونقل چند حالته و سرویس‌های حمل‌ونقل اشتراکی را ترکیب و تسهیل می‌کند و امکان پرداخت از طریق یک رابط واحد را فراهم می‌کند. این راه‌حل هوشمند حمل‌ونقل شهری یک قابلیت چندوجهی ارائه می‌دهد که گزینه‌های حمل‌ونقل مانند حمل‌ونقل عمومی، خدمات درخواستی (on-demand services) ، به اشتراک‌گذاری وسیله نقلیه، اشتراک دوچرخه وحمل‌ونقل اشتراکی (ride hailing) را در کنار هم قرار می‌دهد. با دسترسی به برنامه موول، مشتریان می‌توانند از طریق یک حساب یکپارچه، خدمات حمل‌ونقل را رزرو کرده و پرداخت کنند.

رفتار پایدار در سفر

شرکت (Innovactory) متعهد است که رفتار مسافرتی کاربران خود را از طریق توسعه‌ی تایمزآپ (TimesUpp: یک دستیار سفر هوشمند) پایدارتر کند. تایمزآپ که توسط بیش از 150000 نفر استفاده می‌شود، تقویم کاربر را به یک دستیار مسافرتی کامل تبدیل می‌کند، و با استفاده از اطلاعات به هنگام  (real-time)  ترافیک و سایر عوامل ایجاد کنندۀ تأخیرهای غیرمنتظره بهترین زمان و روش حمل‌ونقل را برای رسیدن به مقصد، توصیه می‌کند.

در سال 2017، این شرکت برنامه‌های تشویقی تایمزآپ را با هدف کاهش انتشار گازهای گلخانه ای ناشی از حمل‌ونقل معرفی کرد و از انجام بیش از 250000 سفر با خودرو جلوگیری کرد. این امر منجر به کاهش تقریبا 650 تنی CO2 شد. در سال 2018، تایمزآپ کمپین سفر هوشمند را راه‌اندازی کرد. این برنامه یک ابتکار از اسمارت‌ویز (SmartwayZ.NL: یک شرکت هلندی) و ذی‌نفعانی در بخش‌های دولتی و خصوصی است و برای پاداش دادن به مسافران هنگامی که استفاده از ماشین خود را با تغییر به دوچرخه‌سواری، حمل‌ونقل عمومی یا کار از خانه کاهش می‌دهند.

راه‌حل هوشمند مدیریت ترافیک

پی‌اس‌آی رودز (PSIRoads) یک راه‌حل هوشمند مدیریت ترافیک است که پشتیبانی تصمیم‌گیری (decision support) را توسط هوش‌مصنوعی محقق می‌کند. این راهکار حمل‌ونقل در شهر‌های هوشمند، خدمات مدیریت ترافیک هوشمند مانند تغییر حالت چراغ راهنمایی، اطلاعات کاربران جاده و تغییرات لحظه‌ای ظرفیت ترافیک را ارائه می‌دهد. این راه‌حل حمل‌ونقل برای کمک به مسئولان حوزه‌ی حمل‌ونقل در دستیابی به اهداف استراتژیک با به حداقل رساندن سطح انتشار آلایندگی وسایل نقلیه و کاهش تراکم ترافیک در مناطق مسکونی طراحی شده است.

خدمات تراکم ترافیک

تخمین زده می شود که 30 درصد از حجم ترافیک در مناطق شهری ناشی از رانندگانی است که به دنبال جای پارک هستند. پارکوئری (parquery) یک راه حل هوشمند برای پارک کردن است که مبتنی بر پردازش ابری بوده و در بیش از 15 شهر در سراسر جهان اجرا شده است. پارکوئری به مدیران پارکینگ داده های دقیقی در مورد نحوه‌ و میزان استفاده از فضای پارکینگ ارائه می دهد و همچنین از مدیریت تطبیقی ​​نور خیابان، مدیریت هوشمند ترافیک و خدمات خرده فروشی برای ناوبری آسان در شهر هوشمند پشتیبانی می کند.

مدیریت میکروموبیلیتی( حمل‌ونقل‌‌ خرد یا ریزپویایی :micromobility)

به گفته CityLab، میکروموبیلتی که شامل سیستم‌ها و ناوگان‌های اشتراکی دوچرخه‌ها و اسکوترهای برقی است جدیدترین فناوری در حوزه‌ی حمل‌ونقل است. استفاده از دوچرخه‌ و اسکوتر هم برای شهرها و هم برای استارت‌آپ‌ها دارای جذابیت است. سیستم‌های میکروموبیلیتی در حالی که سفرهای دیگرحالت‌های سفر را به سمت خود جذب می‌کنند، مکمل یکدیگر نیز هستند.

ایکول‌ترا (eCooltra) یک مبتکر اروپایی در حوزه‌ی به اشتراک گذاری اسکوتر با ناوگانی متشکل از بیش از 3000 اسکوتر برقی است که در پنج شهر مستقر شده اند. با استفاده از برنامه‌ی ایکول‌ترا، مشتریان می توانند یک اسکوتر شناور (free-floating) رایگان را رزرو و باز کنند و فقط برای چند دقیقه استفاده پرداخت کنند (مشابه دوچرخه‌های بی‌دود). هدف این راه‌کار بهبود کیفیت زندگی مشتری، کمک به پایداری شهری و کاهش انتشار CO2 است.

نوآوری در حمل‌ونقل عمومی

در لهستان، یک سیستم مبتکرانه‌ی مدیریت اطلاعات مسافران (innovative passenger information system) در شهر لوبلین طراحی و اجرا شد. این پروژه شامل نوسازی زیرساخت های حمل و نقل شهری و ناوگان اتوبوسرانی شهر بود. این پروژه شامل نصب تجهیزات GSM و GPRS در خودروها، نصب نمایشگرهای الکترونیکی در ایستگاه های اتوبوس، نرم افزار مرکز اعزام و یک وب سایت ارائه پویای اطلاعات لحظه‌ای به مسافران. لوبلین به دلیل نوآوری در مدیریت ترافیک و راه‌حل‌های حمل‌ونقل، به عنوان شهر هوشمند سال در میان شهرهایی با جمعیت بین 100000 تا 350000 نفر انتخاب شد. لوبلین با مدرن‌سازی زیرساخت‌های حمل و نقل و بهبود ارتباط با مسافران نشان‌داد که شهرهای با اندازه‌ی متوسط نیز می‌توانند به پیشرفت‌های چشم گیری در حوزه‌ی تجربه‌ی کاربری و کیفیت حمل و نقل شهری برسند.

کاهش فقر حمل‌ونقل

پروژه‍ی های‌ریچ (HiReach)، یک اقدام تحقیقاتی و نوآوری که تحت برنامه افق 2020 اروپا تأمین مالی می شود، مأموریت یافتن راه حل‌هایی را برای بهبود دسترسی، گنجاندن و برابری حمل‌ونقل از طرق زیر دارد:

• کاوش مدل‌های کسب‌وکار رشد محور برای خدمات حمل‌ونقل مقرون‌به‌صرفه، مدولار (modular) و قابل تکرار مانند: حمل‌ونقل جمعی(community transport: یک سیستم حمل و نقل خانه‌به‌خانه است که می‌تواند در شرایطی که دسترسی مناسب وجود ندارد جایگزین حمل نقل عمومی باشد) ، اشتراک خودروی سواری و مینی‌بوس.
• تولید و آزمایش راه حل های حمل‌ونقل ایجاد شده توسط استارتاپ ها و کارآفرینان
• ایجاد امکان بقا و افزایش مقیاس مدل های جدید کسب و کارهای حوزه‌ی حمل و نقل

حمل‌ونقل شهری هوشمند: چشم‌اندازهای آینده

با قضاوت از روی روندهای نوآوری و نیروهای تحول‌آفرین در حمل‌و‌نقل شهری، تصور یک سناریو در آینده که در آن ساکنان و بازدیدکنندگان یک شهر هوشمند از طیف گسترده‌تری از گزینه‌های جابجایی مقرون‌به‌صرفه، چندوجهی و عندالمطالبه (on-demand) بهره‌مند شوند، واقع بینانه است. و خودروهای معمولی و شیوه های مالکیت سنتی  با وسایل نقلیه اشتراکی برقی و خودران جایگزین می شوند.

گروه مشاوره بوستون (Boston Consulting Group) معتقد است که پذیرش گسترده فناوری‌های خودران می‌تواند با حذف تلفات جاده‌ای، بهبود زمان سفر تا 40 درصد، بازیابی میلیاردها ساعت از دست رفته در رفت‌وآمد و ازدحام، و ایجاد منافع کلی برای جامعه به ارزش 1.3 تریلیون دلار، مزایای قابل‌توجهی به همراه داشته باشد.

لوکاس نکرمن، استراتژیست و آینده‌نگر مطرح حوزه‌ی حمل‌ونقل، پذیرش سریع و تأثیر مثبت وسایل نقلیه الکتریکی را پیش‌بینی می‌کند: نزدیک به 100 درصد از وسایل نقلیه جدید فروخته شده در سال 2025 در کشورهای توسعه‌یافته، وسایل نقلیه‌ی الکتریکی (از جمله هیبریدی) خواهند بود و هر چند وسایل نقلیه الکتریکی برای شهرها تغییر و تحول ره به ارمغان می‌آورند، میراث ماندگار آنها کاهش آلودگی مرگبار هوا خواهد بود.

توماس مولر، هم مؤسس و شریک مدیریت در شرکت شهر هوشمند bee (Thomas Müller, Co-Founder and Managing Partner at bee smart city) می‌گوید: «شهرهای هوشمند باید در کنار ارائه‌ی راهکارهای مؤثر حمل و نقل، تشویق نوآوری، تسهیل ایجاد یک اکوسیستم مشارکتی و تحقق اهداف رشد پایدار را نیز در دستور کار خود قرار دهند. این چالش‌ها بخشی از چشم انداز متغیر حوزه‌ی حمل‌ونقل شهری از نگاه یک فعال حوزه‌ی برنامه‌ریزی شهرهای هوشمند هستند.»

منبع

مطالعه مقالات بیشتر در وبلاگ مدرسه کسب‌وکار تکاپو