هنگامی‌که صحبت از نوآوری در شرکت‌های خانوادگی به میان می‌آید، این شرکت‌ها در یک «تناقض توانایی-تمایل» گیر می‌افتند: یعنی توانایی والای نوآوری یک شرکت به علت ترس از نوآوری به منصه ظهور نمی‌رسد. پژوهش ما نشان می‌دهد که خودِ خانواده کلید حل این پارادوکس و آزادکردن پتانسیل نوآوری است.

عدم تمایل شرکت‌های خانوادگی به نوآوری جای تعجب دارد، چراکه این مسئله با جهت‌گیری دراز-مدت این شرکت‌ها در تضاد است، زیرا قاعدتاً چشم‌انداز بلندمدت این شرکت‌ها باید خانواده مؤسس را به تمرکز بر فناوری‌های جدید برای ساختن آینده‌ای پایدار که نسل‌ها دوام داشته باشد، ترغیب کند. بااین‌حال، ترس از یکسری مسائل صاحبان و مدیران شرکت‌های خانوادگی را از نوآوری بازمی‌دارد، مسائلی همچون از دست دادن کنترل کار، لکه‌دار کردن شهرت خانواده، و یا کاهش ثروت هیجانی-اجتماعی (مزایای غیرمالی مربوط به مالکیت و کنترل خانواده‌ی مؤسس). بنابراین، ایجاد تعادلی ظریف بین تجارت و خانواده در شرکت‌های خانوادگی امری ضروری است. از لحاظ تجاری، این شرکت‌ها باید به اندازه کافی خطرپذیر باشند اما سنت‌ها را نیز حفظ کنند. درعین‌حال، آن‌ها باید تنوعی از اهداف و انسجام را در خانواده پیاده کنند. هدایت این تنش‌ها قطعاً امری چالشی است. در اینجا ما ابزار سنجشی را ارائه می‌دهیم که کسب‌و‌کارهای خانوادگی می‌توانند از آن برای بررسی و اطمینان از وجود تناسب بین سیستم خانواده و تجارتشان استفاده و درنتیجه پتانسیل نوآوری را کاملاً آزاد کنند و به منصه ظهور برسانند.

تناقض توانایی-تمایل در نوآوری

شرکت‌های خانوادگی می‌توانند از همتایان غیر-خانوادگیِ خود بسیار نوآورتر باشند. چون مدیریت در کسب‌و‌کارهای خانوادگی در دستان عده محدودی از صاحبان آن کسب‌و‌کار است، لذا مواقعی که قصد نوآوری دارند لازم نیست مانند سایر شرکت‌ها درگیر خط‌مشی داخلی و متقاعد کردن لایه‌های مختلف مدیریتی شوند. علاوه بر این، اعضای خانواده چون قصد دارند کسب‌و‌کارشان را به نسل‌های بعدی خود منتقل کنند، بیشتر به سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت بها می‌دهند. زمانی که مدیر یک کسب‌و‌کار خانوادگی درباره فرصتی که یک نوآوری برای تجارتش می‌تواند فراهم آورد قانع شد، سطح پایین بروکراسی و کاغذبازی در این دست شرکت‌ها باعث می‌شود تا بتوان سریع‌تر اقدامات لازم برای پیاده‌سازی آن نوآوری را انجام داد.

گرچه شرکت‌های خانوادگی توانایی بالایی دارند اما معمولاً تمایلی به نوآوری ندارند. این شرکت‌ها اهداف متنوع مالی و غیر-مالی دارند که بر تمایلشان برای اقدامات نوآورانه تأثیر می‌گذارد. برای مثال، اگر صاحبان شرکت بخواهند تجارتشان را به نسل بعدی خانواده منتقل کنند، ممکن است از سرمایه‌گذاری‌های نامطمئن که می‌تواند بقای دراز-مدت شرکت را به خطر بیاندازد اجتناب کنند. در طرف مقابل، تلاش برای حفظ کسب‌و‌کار خانوادگی می‌تواند به عنوان مشوّق نیز عمل کند، چرا که نوآوری برای رونق یک تجارت در طول زمان ضروری است (مگر اینکه این تجارت در فضایی بسیار بسته و پنهانی در جریان باشد).

بنابراین، کسب‌و‌کارهای خانوادگی – در مقابل همتایان غیر-خانوادگی خود – با توانایی بیشتر برای نوآوری (توانایی) و هم‌زمان میل کمتر به حرکت به سمت آن (تمایل) شناخته می‌شوند. تحقیقات این تنش را «تناقض توانایی-تمایل» نام‌گذاری کرده‌اند.

چشم‌انداز سیستم کسب‏‌وکار

وضعیت نوآوری در یک کسب‌و‌کار خانوادگی از جهت‌گیری راهبردی آن خانواده در تجارتشان نشاءت می‌گیرد و اتمسفر، فلسفه و اقدامات نوآورانه آن شرکت را شکل می‌دهد. شما می‌توانید وضعیت تجارت خانوادگی‌تان را با نگاه به دو جنبه اصلی ارزیابی کنید: تمایل به ریسک‌پذیری و دلبستگی به سنت‌ها.

تمایل به ریسک‌پذیری تمایل یک کسب‌و‌کار خانوادگی برای انجام رفتارها و اقداماتی است که نتایج نامطمئنی دارند. تجارت خانوادگی‌ای که تمایل به ریسک‌پذیری بالایی دارد، بیشتر در معرض قمار کردن منابع ارزشمند برای ایده‌های جدید است؛ درواقع، شرکت به سمت نامعلومی گام برمی‌دارد به این امید که درآمد بیشتری نصیبش شود. در مقابل، کسب‌و‌کارهای خانوادگی‌ای که تمایل به ریسک‌پذیری پایینی دارند، معمولاً به همان مسیرهای همیشگی می‌چسبند و آگاهانه، نرم و گام‌به‌گام به‌پیش می‌روند.

دلبستگی به سنت به شدت وفاداری یک تجارت خانوادگی به گذشته‌اش و تمایلش به حفظ آن اشاره دارد. زمانی می‌گوییم که کسب‌و‌کارهای خانوادگی خیلی به سنت‌هایشان پایبند هستند که این کسب‌و‌کارها میراثشان (چه میراث ناملموس از قبیل تاریخچه، داستان‌ها، مراسم‌ها و رویدادها، و چه میراث ملموس مثل کتاب‌ها، پرتره‌ها، موزه‌ها و آرشیوها) را پیوسته به اشتراک می‌گذارند و از آن از نسلی به نسل دیگر محافظت می‌کنند و از رفتار پیشین اجدادشان به نیکی یاد می‌کنند. در مقابل، کسب‌و‌کارهایی که دلبستگی کمی به سنت‌ها دارند، گذشته را به عنوان یک بار اضافی می‌بینند. این شرکت‌ها پیوسته به دنبال تکامل هستند و سعی دارند  با کنار گذاشتن آنچه به گذشته تعلق دارد، فضا برای حرکت به سمت مسائل جدید ایجاد کنند.

با ترکیب ویژگی‌های این سیستم تجاری از نظر تمایل به ریسک‌پذیری و دلبستگی به سنت، به چهارچوبی متشکل از چهار وضعیت مختلف در خصوص نوآوری در کسب‌وکارهای خانوادگی می‌رسیم. شکل 1 این چهارچوب را به همراه مثال‌هایی از کسب‌و‌کارهای خانوادگی‌ای که در این وضعیت‌ها قرار دارند نشان می‌دهد. ازآنجایی‌که وضعیت نوآوری در تجارت خانوادگی‌تان برایتان مهم است، دانستن ویژگی‌های سیستم تجاری‌تان می‌تواند مفید فایده باشد.

تغییردهنده: شما در کسب‌و‌کار خانوادگی‌تان تلاش می‌کنید معنی جدیدی به فعالیت‌های کنونی شرکت ببخشید بدون اینکه ریسک زیادی را انجام دهید. بنابراین، منابع موجود را با حفظ ماهیت ذاتی‌شان بازچینش می‌کنید تا به چیزی جالب‌تر برسید.

الگوگیرنده از گذشته: شما در نوآوری در کسب‌و‌کار خانوادگی‌تان به چیزی که خیلی متفاوت از وضع موجود باشد نمی‌اندیشید. چنین فلسفه تاریخی منجر به جست‌و‌جو در خاطرات تجارت خانوادگی‌تان و ارزش‌های پیشین آن می‌شود تا الهام‌بخش نوآوری در شرکت شود.

پیونددهنده: تجارت خانوادگی شما منابع و قابلیت‌های سازمانی سنتی منحصربه‌فردش را با منابع و قابلیت‌هایش در زمان حال در کنار هم قرار می‌دهد تا دست به نوآوری بزند.

ماجراجو: شما در شرکت خانوادگی‌تان ورای حد معمول دست به نوآوری می‌زنید، همیشه وضع موجود را به چالش می‌کشید و تخصص‌ها را به کار می‌گیرید تا به چیزی بسیار متفاوت از فعالی‌های کنونی و قبلی برسید.

ارزیابی وضعیت نوآوری کسب‌وکار

تنها نگاه به سیستم کسب‌وکار برای حل تناقض توانایی-تمایل کافی نیست. علاوه بر این لازم است که از هماهنگی میان سیستم کسب‌وکار با سیستم خانواده، اطمینان حاصل کرد. به‌عبارت‌دیگر، زمانی که وضعیت نوآوری شرکت خانوادگی با شاخصه‌های خانواده سازگار باشد، نوآوری به بهترین شکل ممکن اتفاق می‌افتد. دو بُعد تنوع هدف و انسجام در سیستم خانواده بسیار مهم است.

تنوع اهداف خانوادگی: اهدافی که اعضای خانواده در کسب‌وکار خانوادگی دنبال می‌کنند، ممکن است واگرا (diverge) یا همگرا (converge) باشد. یکی نبودن اهداف لزوماً بد نیست، چون می‌تواند موجب ایجاد منافع فردی سودمند، به‌ویژه در ابتکارات نوآورانه، برای شرکت خانوادگی شود. در مقابل، زمانی که اعضای خانواده در راستای اهداف مشابهی حرکت می‌کنند، چنین تنوعی در اهداف تأثیر مثبتی می‌تواند داشته باشد؛ زیرا این هماهنگی فرآیند نوآوری را هموار می‌کند؛ اما اگر بر تفکر واگرا تأثیر منفی داشته باشد، مضر است.

انسجام خانوادگی: در مورد درباره پیوندهای احساسی اعضای خانواده نسبت به یکدیگر است. خانواده‌های منسجم حس محبت و وابستگی بالایی دارند و این حس، مشوق اعضای خانواده برای دنبال کردن ابتکارات نوآورانه است. بااین‌حال، انسجام خانوادگی ممکن است به نگاه شخصی افراطی و کاهش پذیرش نظرات منجر شود. اگر اختلاف‌نظرهای میان اعضای خانواده، موجب از بین رفتن وحدت مورد نیاز برای ایده‌پردازی و ایجاد ایده‌های نوآورانه شود، این انسجام خانوادگی پایین تأثیر مخربی بر کسب‌وکار خواهد داشت. البته اگر انسجام خانوادگی پایین، به واسطه رفع اختلاف نظرهای سازنده، تلنگری برای خلق ایده‌های نو باشد، تأثیر مثبتی خواهد داشت.

بازسازی تناسب میان سیستم‌های خانوادگی و تجاری

یکی از حیاتی‌ترین ابعاد تغییر در شرکت‌های خانوادگی، انتقال بین نسلی مدیریت کسب‌وکار است که هم نظام خانواده و هم سیستم کسب‌وکار را در برمی‌گیرد. تغییر مدیریت یا همان رهبری کسب‌وکار، معمولاً موجب تغییر تنوع اهداف و انسجام خانواده می‌شود. علاوه بر این بر پیروی از شیوه‌های سنتی و ریسک‌پذیری نیز تأثیر خواهد گذاشت؛ بنابراین انتقال بین نسلی رهبری، فرصت قابل توجهی برای شرکت‌های خانوادگی بوده تا به وسیله اتخاذ بالقوه یک وضعیت نوآوری کسب‌وکار خانوادگی جایگزین یا تنظیم محرک‌ها به سوی یک وضعیت جدید که پتانسیل نوآوری را آزاد می‌کند، از هم‌خوانی میان خانواده و سیستم‌های کسب‌وکار اطمینان حاصل کنند. انتقال بین نسلی رهبری تنها یکی از فرصت‌های متعدد مهم برای کمک به تغییر در نظام خانوادگی و کسب‌وکار است. می‌توانید از تغییرات خانوادگی به عنوان فرصتی برای اطمینان از تناسب جدید در کسب‌وکار خانوادگی‌تان، استفاده کنید. این تغییرات ممکن است شامل خلق یک بخش جدید، اضافه شدن یک عضو جدید به کسب‌وکار و یا عضو جوانی از خانواده که ازدواج کرده و خانواده جدیدی برای تعامل با کسب‌وکار و خانواده اصلی تشکیل داده است، باشد.

در صورت علاقه به موضوع نوآوری در کسب و کار خانوادگی، مقاله تغییر نگرش در امور مالی کسب و کار خانوادگی را نیز مطالعه کنید.

نتیجه‌گیری

معمولاً کسب‌وکارهای خانوادگی را به‌عنوان کسب‌وکارهای محافظه‌کار و بی‌رغبت به نوآوری در میان دیگر رقبای غیر خانوادگی می‌شناسند؛ اما در واقعیت اغلب شرکت‌های پیشتاز در نوآوری در دنیا متعلق به خانواده بوده و خانوادگی اداره می‌شود. با استفاده از چهارچوبی که در این متن از آن صحبت شد و ابزارهای پیشنهادی، می‌توانید ارتباط میان سیستم خانوادگی و کسب‌وکار را از نظر نوآوری ارزیابی کرده و وضعیت نوآوری کسب‌وکار خانوادگی‌تان را مشخص کنید. این ابزار می‌تواند در ارزیابی تناسب میان وضعیت نوآوری اتخاذشده در سطوح سیستم کسب‌وکار و سیستم خانوادگی کمک کرده و در چگونگی آزادسازی پتانسیل نوآوری کسب‌وکار خانوادگی‌تان به شما کمک کند.

منبع