چرخه عمر کسب و کار خانوادگی
چرخه عمر کسب و کار خانوادگی درباره‌ی یادگیری این نوع از کسب‌وکار و نحوه‌ی هدایت آن است. داستان تجارت خانوادگی برای هر کسی منحصربه‌فرد است. ویژگی‌های این کسب‌وکار به ذهنیت خانواده، شرایط، وضعیت اقتصادی و سایر عوامل درونی و محیطی خارج از کنترل انسان بستگی دارد. بااین‌حال یکسری الگوی کلی می‌توان برای تکامل کسب‌وکار خانوادگی تعریف کرد. مسیری که آن‌ها برای رشد طی می‌کنند، معمولا مراحل، چالش‌ها و استراتژی‌های کاربردی خاصی را دنبال می‌کند. شکست یا موفقیت کسبوکارهای خانوادگی به عوامل مختلفی بستگی دارد. دکتر هیشام ال آگامی، مدیر اجرایی مجمع تجارت خانوادگی “Tharawat” و بنیان‌گذار مجله “Tharawat”، در مورد چرخه عمر کسب و کار خانوادگی، عوامل مختلفی را مهم می‌داند که ممکن است تحت کنترل اعضا یا خارج از کنترل آن‌ها باشد و اینکه چگونه در نهایت، وحدت خانواده روی آن کسب‌وکار اثر می‌گذارد.
بیایید درباره این عوامل بیشتر صحبت کنیم.
معمای تداوم کسب و کار خانوادگی
آمارها حاکی از آن است که علیرغم مزایای رقابتی بسیاری که کسبوکارهای خانوادگی می‌توانند داشته باشند، مانند اهرمی بر نام خانوادگی و اعتماد بیش از حد اعضا به یکدیگر و همین‌طور جهت‌گیری‌های بلندمدت به خاطر نیاز تامین نسل بعدی خانواده، اما اکثر مشاغل خانوادگی از نسل سوم فراتر نمی‌رود. چرا میزان شکست این‌قدر بالاست؟ در واقع، عاملی اصلی نابودی مشاغل خانوادگی وراثت یا جانشینی عنوان شده است. انتقال کسب‌وکار از نسلی به نسل دیگر مستلزم تلاش سازمانی و معمولا احساسی زیادی از سوی کسب و کار خانوادگی است و بسیاری در این مرحله از گذار با موانع ظاهرا غیرقابل عبوری روبرو هستند. بااین‌حال، نمی‌توان گفت که جانشینی تنها دلیل شکست یا کشمکش‌ها است؛ عوامل زیاد دیگری وجود دارد که نحوه مدیریت کسب و کار خانوادگی، احتمال بقا و تداوم آن را تعریف می‌کنند.
جالب اینجاست که وقتی یک کسب و کار خانوادگی از مرحله‌ای که برای اکثر مشاغل این‌چنینی مرحله وحشت است چراکه احتمال شکست آن‌ها بالاست، عبور می‌کنند، به نظر می‌رسد پتانسیل بالایی برای ادامه در مدت طولانی می‌یابند. داستان‌های موفقیت کسبوکارهای خانوادگی زیادی در طول دهه‌ها یا حتی قرن‌ها ثبت شده و اکنون دیگر می‌توان ادعا کرد که بخشی از تاریخ جهان است. انجمنی به نام گروهی هنوکیان در اروپا برای کسبوکارهای وجود دارد که خانواده‌های قدیمی و شرکت‌های دویست‌ساله عضو آن هستند. علاوه بر این، یک انجمن مستقر در بریتانیا برای مشاغل کوچک و متوسط وجود دارد. سیصدساله‌ها، متشکل از ده‌ها کسب‌وکار خانوادگی که همگی بیش از 300 سال قدمت دارند، است. یکی از اعضای آن‌ها شرکت “C Hoar & CO” است که در سال 1672 تاسیس شد و احتمالا می‌توان آن را قدیمی‌ترین بانک خانوادگی در اروپا نامید.
بنابراین واقعا، به نظر می‌رسد که تداوم کسب و کار خانوادگی یک معما است. احتمالا هم برخی پاسخ آن را می‌دانند و اغلب بدون تغییر در فعالیت‌های اصلی کسب‌وکار، شرکت‌های خود را با موفقیت اداره می‌کنند. آری دو گئوس، در هاروارد بیزینس ریویو، در سال 1997، حل این معما را هدف خود قرار داد و شروع به یکسری تحقیقات در ابن باره کرد. نتیجه اصلی که این تحقیق درباره کسبوکارهای خانوادگی که قرن‌ها پابرجا می‌مانند یک حقیقت بود؛ آن‌هایی که بزرگ‌ترین هویت را دارند: «آن‌ها می‌دانند که چه کسانی هستند، درک کرده‌اند که چگونه در جهان برای خودشان جا باز کنند، برای ایده‌های جدید ارزش قائل هستند و افراد جدید و پول خود را به‌گونه‌ای جمع می‌کنند که به آن‌ها اجازه حکومت بدهد. این اصل، موفقیت کسب و کار خانوادگی را به استحکام وحدت خانواده بازمی‌گرداند. قدرت اتحاد اعضای خانواده که پشت برند تجاری ایستاده‌اند. بااین‌حال، نتایجی که آری دو گئوس به دست آورد یک مفهوم کاملا انتزاعی است و در مورد اینکه چگونه یک تجارت باید واقعا مدیریت شود تا موفقیت پایدار آن تضمین شود، چیز زیادی به ما نمی‌گوید.
چالش‌های پیرامون جانشینی برای توضیح میزان شکست بالای کسبوکارهای خانوادگی ذکر شد؛ اما خانواده‌هایی نیز می‌شناسیم که جانشینی هیچ مشکلی برای آن‌ها ایجاد نکرده است، اگرچه هنوز نسل سوم خانواده هنوز قدرت را در دست نگرفته ؛ بنابراین شکست بالا در کسب و کار خانوادگی را نمی‌توان تنها با تضادهای داخل خانواده توضیح داد، بلکه ممکن است به نحوه مدیریت کسب‌وکار و سازگاری با عوامل خرد و کلان اقتصادی هم مرتبط باشد. در واقع، د گئوس (1997) مشاهده کرد که شرکت‌های خانوادگی با عمر طولانی در «مدیریت تغییر» بسیار خوب عمل کرده‌اند. با تغییر چشم‌اندازهای اقتصادی با سرعت سریع، منطقی است که بگوییم سرعت انطباق با شرایط جدید تا حد زیادی شانس بقای یک تجارت را تعیین می‌کند. به نظر می‌رسد برای به‌موقع عمل کردن برای چنین سازگاری‌هایی، شناسایی «نیازهای تغییر» در زمان مناسب بسیار مهم‌تر است.
بنابراین، توجه به مراحل مختلفی که یک کسب و کار خانوادگی معمولا طی می‌کند و جایی که نیاز به تغییر وجود دارد و مدیریت تغییر حیاتی می‌شود، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
چرخه عمر کسب و کار خانوادگی
به‌طورمعمول، یک کسب و کار خانوادگی مراحل مختلفی از تکامل کسب و کار را پشت سر می‌گذارد. دنباله این مراحل را می‌توان چرخه زندگی حرفه‌ای کسب و کار خانوادگی نامید.
راه انداختن یک کسب و کار خانوادگی جدید با رؤیاپردازی‌های بنیان‌گذار آن شروع می‌شود. از آن زمان، نحوه توسعه کسب و کار نتیجه مستقیم ترکیب بین دیدگاه بنیان‌گذار و نگرش او نسبت به ریسک‌پذیری است.
در این مرحله مهم است که ببینیم چگونه رویا و چشم‌انداز بنیان‌گذار به‌طور طبیعی تحت تاثیر ارزش‌های سنتی محیط او و روح زمان قرار می‌گیرد. همان‌طور که رویای او به آرامی به واقعیت تبدیل می‌شود، ممکن است بنیان‌گذار شرکت از نتیجه تلاش‌های خود محافظت کند و بخواهد شرکت را از پذیرش هرگونه ریسکی منع کند. این مرحله از «اختراع و محافظه‌کاری» نتیجه طبیعی رفتار یک رهبر کسب‌وکار به نظر می‌رسد که راه خود را از مرحله راه‌اندازی که گاهی خسته‌کننده است و توان زیادی می‌طلبد، طی کرده و اکنون می‌خواهد دست آورد خود را حفظ کند.
در مرحله بعدی، خانواده به آرامی به نسل بعدی منتقل می‌شود که دیدگاه‌های خاص خود را دارد و اغلب تمایل به معرفی تفکرات استراتژیک تر و سازمان‌یافته‌تری از خود نشان می‌دهد. معمولا نسل جدید از آموزش معاصر و دانش فناوری مدرن بهره می‌برد که از آن برای پیشبرد این مرحله از «حرفه‌ای سازی» کسب‌وکار خانوادگی استفاده می‌کند. معرفی این رویکرد حرفه‌ای‌تر به کسب و کار ممکن است تحت رهبری بنیان‌گذار اتفاق بیفتد یا ممکن است پس از انتقال رهبری به نسل دوم اتفاق بیفتد. مرحله حرفه‌ای شدن مرحله تعیین‌کننده‌ای است زیرا بستر گسترش تجارت را به وجود می‌آورد. بهترین سناریویی که برای این مرحله می‌توان تصور کرد آن است که صاحبان کسب و کار قدرت کسب و کار اصلی خود را تشخیص داده و آن را تقویت نمایند، در نهایت هم در جست‌وجوی آینده فرصت‌های جدید برای خود بیابند.
مرحله بعدی «توسعه و بازسازی» است و نیازمند تلاش زیادی از سوی مدیریت به سمت نوآوری و پذیرش مقدار مشخصی از ریسک است. این مرحله شامل بازآفرینی و کار مجدد روی استراتژی است. از بسیاری جهات این نقطه، شروع جدیدی است که در آن کسب و کار خانوادگی به چشم‌انداز اولیه بنیان‌گذار بازمی‌گردد و آن را با چالش‌های فعلی تطبیق می‌دهد. مرحله گسترش اغلب به نیاز کسب و کار خانوادگی برای بازسازی مرتبط است. این مرحله بیشتر با افزایش اعضای خانواده درگیر در تجارت (از جمله همسران فرزندان و عموزاده‌ها) هم‌زمان است و نیاز به تدوین قوانین رسمی خانواده و حاکمیت شرکتی دارد. این مرحله بدون شک بحرانی‌ترین مرحله در چرخه حیات کسب و کار خانواده و نماد یک نقطه عطف است: اعضای خانواده و تجارت ممکن است کار را ادامه دهند و رشد کنند یا کل کار منحل شود.
اگر کسب‌وکار خانوادگی واقعا از مرحله «توسعه و بازسازی» جان سالم به درببرد، وارد مرحله بعدی می‌شود که می‌توان آن را مرحله «تحکیم» نامید. این مرحله به‌شدت یادآور دوران محافظه‌کاری بنیان‌گذار در روزهای اولیه کسب و کار است. مرحله تثبیت با نیاز به تمرکز بر برندسازی سیستماتیک محصولات و خدمات، با ترکیب کانال‌های توزیع و گسترش بیشتر به بازارهای جدید داخلی و بین‌المللی شناخته می‌شود. این مرحله یک نوع رنسانس برای تجارت است.
اما آیا این چرخه برای همه مشاغل خانوادگی قابل اجرا است؟ لزوما چندین نسل طول می‌کشد تا این چرخه طی شود؟ اگر یک کسب و کار خانوادگی مستقیما از مرحله پایه به مرحله توسعه برود، چه اتفاقی می‌افتد؟ فرهنگ و سنت‌های خانواده (ارزش‌های اصلی آن‌ها) چه نوع تأثیری بر چرخه دارد؟
این‌ها و بسیاری سؤالات دیگر پیرامون مدل چرخه حیات کسب و کار خانواده است و پاسخ درهر مورد برای هر کسب‌وکاری متفاوت خواهد بود.
به‌طورکلی، می‌توان گفت که در کسبوکارهای خانوادگی بهترین مدل کسب و کار هم بدون حمایت و وحدت خانواده در مراحل مختلف بی‌فایده است. بقای کسب و کار در مراحل مختلف نه‌تنها به یک رویکرد تجاری حرفه‌ای بستگی دارد، بلکه در نهایت ترکیبی از حرفه‌ای بودن و انسجام خانوادگی و همین‌طور همبستگی بین اعضا خواهد بود که پشتیبان آن است. علاوه بر این مستلزم حس واقع‌گرایی است. خانواده باید حتی از ضعیف‌ترین سیگنالی که نشان‌دهنده تعارضات خانوادگی و اولین نشانه‌های فرسایش احتمالی در تجارت است، آگاه باشد.
یک نمونه مطالعاتی از کسبوکارهای خانوادگی عرب
یکی از جنبه‌های اصلی تاثیرگذار بر چرخه کسب و کار خانواده، بافت فرهنگی و سنتی است. برای کسبوکارهای خانوادگی عربی، این مدل ممکن است در نظر گرفتن عوامل خارجی و داخلی علاوه بر مدل‌های غربی نیاز داشته باشد.
اولا، ساختار خانواده در اعراب عاملی است که باید در نظر گرفته شود. خانواده‌ها در محیطی زندگی می‌کنند که اعضای خانواده از هم جدا نمی‌شوند و در بعضی موارد تعداد اعضای خانواده زیاد است. این موضوع باعث می‌شود مسائلی مانند ساختار سهام‌داران و تخصیص ثروت به موضوع اصلی تداوم کسب‌وکار خانوادگی و وحدت خانواده تبدیل شود. این موضوع در مرحله «توسعه و بازسازی» بیشتر به چشم می‌خورد، جایی که خانواده‌ها اغلب با تغییراتی در ساختارهای سازمانی مواجه هستند و باید روی طرز فکر خانواده کار کنند که بسته به تعداد ذینفعان فعال و منفعل ممکن است یک چالش باشد.
ثانیا، بین این واقعیت که در فرهنگ اعراب تمایل به کارآفرینی وجود دارد اما درعین‌حال رویکرد نسبتا محافظه‌کارانه‌ای برای تجارت دارد، اختلاف‌نظر هست. این تفکر محافظه‌کارانه در برخی موارد مخالف نوآوری و کارآفرینی است. بااین‌حال، کسبوکارهای خانوادگی موفق عربی هم وجود دارد که در طول این چرخه پیشرفت می‌کنند، زیرا یک واقع‌گرایی را در مورد اینکه تا چه حد باید تفکر محافظه‌کارانه با توجه به شرایط و زمینه‌ها اعمال و دوزبندی شود، ایجاد کرده‌اند.
ثالثا، تاثیر جامعه بر تجارت خانوادگی عربی را هم باید در نظر بگیریم. حفظ اعتبار اغلب بر نحوه برقراری ارتباط و تصمیماتی که می‌گیرند تاثیر می‌گذارد. ارزش‌های موسس اغلب باعث شده که مشتریان به برند اعتماد کنند؛ بنابراین، تاسیس برند خانوادگی عمدتا در مرحله اولیه «اختراع و محافظه‌کاری» اتفاق می‌افتد. در ضمن اگر بتوان مقدار معینی از سنت‌گرایی را در طول چرخه حیات کسب و کار خانوادگی حفظ کرد، کسبوکارهای خانوادگی عربی قطعاً می‌توانند مزیت رقابتی را در بازار امروز خود حفظ کنند. اعتماد و گسترش با یک سطح معین از ریسک باید هدف استراتژیک آن‌ها باشد. مهم‌تر از همه، حسن نیت نباید در هیچ مرحله‌ای از چرخه تجارت خانواده به خطر بیفتد.
ویژگی‌های بسیار بیشتری وجود دارد که چرخه حیات کسب و کار خانوادگی را برای مشاغل خانوادگی عربی سفارشی می‌کند و شکل می‌دهد. بااین‌حال، به‌طورکلی، اداره یک کسب و کار خانوادگی می‌تواند در هر یک از مراحل چرخه یک چالش باشد. درنهایت، فرقی نمی‌کند کجای دنیا باشید کسبوکارهای خانوادگی موفق آن‌هایی هستند که در هر مرحله، اتحاد خانواده و اولویت‌های استراتژیک را حفظ می‌کنند.
پاسخ‌ها