حرکت بهسوی دانشگاههای نسل چهارم: مروری سیستماتیک بر استراتژیهای آموزشی و مدیریتی
سیر تکامل دانشگاه
تکامل دانشگاه را میتوان به چهار نسل تقسیم کرد، دانشگاههای قرون وسطایی یا نسل اول، دانشگاههای هومبولت (Humboldt) یا نسل دوم و دانشگاههای کارآفرین یا نسل سوم. اخیراً دانشگاههای نسل چهارم تعامل فوقالعاده فعالی در زمینههای اجتماعی و اقتصادی دانشگاه دارند. امروزه دانشگاهها در حال تغییر هستند و به سمت دانشگاههای نسل سوم و چهارم میروند . دانشگاههای نسل اول، دانشگاههایی بودند که هدف اصلی آنها دنبال نکردن دانش و اکتشافات جدید بود. این دانشگاهها سعی میکردند از دانش گذشته محافظت کنند و مطابق با اصول و اعتقادات کلیسا به دانشجویان مواردی را بیاموزند. اما علاوه بر تدریس، پژوهش نیز به حوزه کاری دانشگاههای نسل دوم اضافه شد و ساختارهای سنتی دانشگاههای نسل اول با ارائه برنامههای پژوهشی در دانشگاههای نسل دوم تغییر کرد. اگرچه دانشگاههای نسل دوم بهعنوان یک بازیگر اصلی در ایجاد چشمانداز مدرن بسیار موفق بودند، اما به دلایلی مانند افزایش تقاضا برای آموزش، محدودیت بودجه دولتی، ظهور تحقیقات چند رشتهای، افزایش وسعت محدوده دانشگاهها، افزایش تشریفات دانشگاهی و اداری و افزایش نیاز جهانی به کارآفرینان تحت فشار قرار گرفتند.
ایده دانشگاههای نسل سوم برای رفع فشاری مطرح شد که در دانشگاههای نسل دوم مورد توجه قرار گرفته بود. بر اساس مدل کمبریج، برخلاف دانشگاههای نسل دوم که در آن برای افزایش دانش موجود تحقیق صورت میگرفت، هدف جدید، بهکارگیری دانش در دانشگاههای نسل سوم تعریف شد. همچنین در این دانشگاهها برخلاف دانشگاههای نسل دوم، رقابت زیادی با بخش صنعتی برای جذب دانشجو، استاد و قراردادهای پژوهشی وجود دارد. دانشگاههای نسل سوم کمتر به اصول و قوانین و بودجه دولتی وابسته هستند. تحقیقات در دانشگاههای نسل سوم بهطور کلی فرا رشتهای یا بین رشتهای است. این دانشگاهها از ایده همسویی (همکاری بین موضوعات مطالعاتی مختلف دانشگاهی برای دستیابی به یک موضوع) و خلاقیت بهعنوان یک محرک استقبال میکنند.
دانشگاه کارآفرین در زمینههای اجتماعی و اقتصادی، تعاملات فوقالعاده فعالی دارد. با این حال، هدف این تعاملات همچنان رشد درونی دانشگاه است. مدل پیشرفتهتری از یک دانشگاه جوان قابل تصور است که با فعالیتهای بیرونی، سعی در افزایش سرعت رشد و تغییر محیط خود دارد. تعامل دانشگاه با این محیط اصلاح شده بهطور قابل توجهی بر خود دانشگاه تأثیر میگذارد. برای آشکار کردن هرچه بیشتر این موضوع، از ایده دانشگاه نسل چهارم استفاده شده و ساختن محیط موسسه بهعنوان یک وظیفه در بیانیه ماموریت چنین دانشگاهی ظاهر میشود. دانشگاههای نسل دوم و سوم نیز محیط اطراف خود را شکل میدهند، اما در این مورد، هدف اصلی دانشگاه، تأثیرگذاری بر تغییرات محیطی و حتی دگرگونی کامل آن برای پاسخگویی به نیازهای اقتصاد دانشبنیان است. دانشگاههای نسل چهارم جایگاه خوبی در تحول آموزش عالی دارد. بارزترین تمایز این است که این دانشگاهها رویکرد استراتژیکتری نسبت به محیط خود دارند و فعالانه بر آن تأثیر میگذارند. چندین مثال موفق نشان میدهد که دانشگاهها نقش بسزایی در بهبود رقابتپذیری برخی از حوزهها ایفا میکنند و در بسیاری از موارد در تلاشهایی که بهمنظور توسعه اقتصادی صورت میگیرد، مشارکت فعال دارند. با توجه به افزایش تعهدات اجتماعی و مالی، توسعه اقتصادی مدرن مستلزم آن است که دانشگاهها فعالیتهای سنتی (آموزشی و پژوهشی) خود را گسترش دهند. آموزش با کیفیت بالا عاملی حیاتی اما ناکافی برای دستیابی دانشگاهها به حداکثر توان اقتصادیشان است.
تحقیقات با کیفیت بالا برای مطابقت یافتههای تحقیقات با شرایط اقتصادی منطقههای مختلف، مورد نیاز است. با این کار، رقابتپذیری بنگاهها بهبود مییابد که منجر به بهبود رقابت پذیری منطقه میشود. همزمان با افزایش تاثیرگذاری دانشگاهها در جامعه و اقتصاد، دانشگاهها در مناطق توسعهیافته اقتصادی بهطور فزایندهای در حال تکمیل عملیات متعارف خود (آموزش و پژوهش) با عناصر هدف سوم هستند. امروزه دانشگاهها باید پاسخگوی نیازها و خواستههای جامعه دانش بنیان باشند. دانشگاههای مدرن و شناخته شده بین المللی بهطور جدایی ناپذیری با اقتصاد محلی مرتبط هستند. آنها ارتباط روزانه خود را با بازیکنان محلی حفظ میکنند.
با توجه به موارد ذکر شده و اهمیت راهبردهای نوین آموزشی و مدیریتی برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار در جوامع، این مقاله با هدف بررسی راهبردهای آموزشی- مدیریتی جهت حرکت به سمت دانشگاههای نسل چهارم نوشته شده است.
پس از جستجو در پایگاههای داده تا تاریخ 21 ژوئن 2021، 1986 مقاله پژوهشی شناسایی شدند. از این تعداد، 58 مورد تکراری حذف شده و 1928 مقاله به طور مستقل توسط دو محقق مورد بررسی قرار گرفتند. در ابتدا، 1648 مقاله پس از غربالگری عنوان و چکیده آنها حذف شدند. در ادامه، متن کامل مقالات باقی مانده مورد بررسی قرار گرفت و 280 مقاله حذف شدند. در نهایت 58 مقاله واجد شرایط تشخیص داده شدند که از این تعداد 14 مقاله به آموزش مهارتهای نرم، 9 مقاله به آموزش توسعه پایدار، 8 مقاله به بررسی آموزش مستمر اساتید، 10 مقاله به ارتقای ایده پردازی و خلاقیت برای حل مشکلات، 6 مقاله به توسعه آموزشهای بین رشتهای، 10 مقاله به تمرکززدایی از شتابدهندههای دولتی و استقرار شتابدهندههای خصوصی در دانشگاه، 13 مقاله به خصوصی سازی آموزش عالی، 7 مقاله به بین المللی شدن، و 15 مقاله به آموزش قانون تجارت در دانشگاهها مربوط شده و نقش این راهبردهای آموزشی را بررسی میکنند.
طبق مقاله زوتی و همکاران (Zuti et al)، دانشگاه نسل چهارم شامل مدلی متشکل از دو رکن به نامهای «”آموزش-پژوهش” و “مأموریت سوم”» است. رکن اول به فعالیتهای سنتی دانشگاهها در زمینه آموزشی و پژوهشی اشاره دارد و رکن دوم با عنوان «رسالت سوم دانشگاه» به توسعه اقتصادی، کارآفرینی و بینالمللی شدن دانشگاه میپردازد. تلفیق رکن دوم با فعالیتهای سنتی در رکن اول، نقش دانشگاهها را در بهبود اقتصاد و جامعه افزایش میدهد.
دانشگاه نسل چهارم کاملا متناسب با جریان تکاملی توسعه دانشگاه است. قابلتوجهترین تفاوت بین آنها و سایر نسلهای دانشگاه این است که آنها بسیار راهبردی و برنامه ریزی شده هستند. زیرا میتوانند بهطور فعال محیط خود را شکل دهند.
هر یک از راهبردهای آموزشی استخراج شده از مقالات مورد مطالعه، زیرمجموعه یکی از ارکان الگوی پیشنهادی زوتی و همکاران است. در مقاله بعدی، به تفصیل نقش هر یک از این استراتژیها برای حرکت به سمت دانشگاههای نسل چهارم را بررسی خواهیم کرد.
رکن اول: آموزش و پژوهش:
- آموزش مهارتهای نرم
- آموزش توسعه پایدار
- بررسی آموزش مستمر اساتید
- ارتقای ایده پردازی و خلاقیت برای حل مشکلات
- توسعه آموزشهای میانرشتهای
رکن دوم: ماموریت سوم دانشگاه
- تمرکززدایی از شتابدهندههای دولتی و استقرار شتابدهندههای خصوصی در دانشگاه
- خصوصیسازی آموزش عالی
- بینالمللی شدن
- آموزش قانون تجارت در دانشگاهها
مدرسه کسب و کار تکاپو، اولین دانشگاه نسل چهارم کشور
دورههای آموزشی، پروژههای پژوهشی، خدمات مشاوره و هدایت، توصیهنامههای سیاستی ونشستهای فعالان کسبوکار، از سری خدماتی هستند که در مدرسه کسب و کار تکاپو ارائه میشود. تکاپو در پی ایجاد بستری برای تعامل، اندیشهسازی و همافزایی کارآفرینان و مدیران کسبوکارهای کشور است.
پاسخها