صنعت 4.0، راهگشای توسعه پایدار

نیرانجان نادکارنی می‌نویسد که انقلاب صنعتی چهارم قرار است دنیا را تغییر دهد و تولید را پایدارتر کند، و در عین حال شرکت‌ها را قادر می سازد تا کارایی عملیاتی خود را به‌ میزان قابل توجهی بهبود بخشند و هزینه‌ها را بهینه کنند.

«جارد دایموند»، نویسنده پرفروش، در کتاب مشهور خود یعنی، «فروپاشی»؛ چگونه جوامع شکست یا زنده‌ماندن را انتخاب می‌کنند، مشاهدات زیرکانه‌ای انجام داده است. به اعتقاد او هر جامعه‌ای در زمانی که با مسائل پایداری نظیر توسعه پایدار سروکار دارد به یک دوراهی مهم می‌رسد. انتخاب‌های درست انجام می‌دهد، از محیط‌ زیست محافظت می‌کند و زنده می‌ماند یا اگر انتخاب‌های اشتباهی انجام دهد و به بهره‌برداری بی‌رویه از منابع ادامه دهد، سقوط  می‌کند.

جوامع و اقتصادهای مدرن حول محور تولید متمرکز شده‌اند. دلیل اینکه هوموساپین‌ها به عنوان گونه غالب روی این سیاره ظاهر شده‌اند، به دلیل توانایی ما در ساخت ابزار است – از اولین سلاح‌های عصر حجر تا ماشین‌های غول‌پیکر و کارخانه‌های صنعتی امروزی.

از اواسط قرن هجدهم میلادی، ما سه انقلاب صنعتی داشته‌ایم که به ترتیب با بخار، برق و در دهه 1970 توسط فناوری‌هایی مانند الکترونیک، ارتباطات و ظهور رایانه‌ها تغذیه می‌شوند. هر یک از آن‌ها به‌تدریج باعث رشد تصاعدی در تولید، کارایی، بهره‌وری و رفاه جوامع شده‌اند.

با این حال، این رونق به قیمت بهره‌برداری بی‌رویه از منابع زمین نیز بوده است؛ جنگل‌زدایی و بیابان‌زدایی، آلودگی رودخانه‌ها و اقیانوس‌ها و تهدید احتمالی تغییرات آب و هوایی، فقط چند مورد از آثار این بهره‌برداری‌های بی‌رویه است.

اما امروزه همه بر سر این موضوع به توافق رسیده‌اند که این مدل از تولید پایدار نیست. کشورها و کسب‌و‌کارها باید جایگزین‌هایی برای توسعه پایدار پیدا کنند. و حالا، در چنین موقعیتی، فناوری است که پاسخ می‌دهد.

کلاوس شواب، موسس و رئیس هیئت مدیره مجمع جهانی اقتصاد (WEF) در نگارش نسخه دویست و پنجاهمین سالگرد دایره المعارف بریتانیکا، گفت: «فناوری‌های صنعت 4.0 به سرعت در حال تغییر نحوه خلق، تبادل و توزیع ارزش توسط انسان‌ها هستند.» گستره احتمالاتی که باز می‌شوند، خیره کننده است و تنها چند سال پیش، همین احتمالات در قلمرو داستان‌های علمی تخیلی به نظر می‌رسید. کارخانه‌های هوشمند، سفارشی‌سازی انبوه محصولات و همچنین زنجیره‌های تامین انرژی کارآمد و سبز تنها برخی از تغییراتی هستند که توسط صنعت 4.0 ایجاد شده است.

پتانسیل بسیار زیاد

بر اساس گزارش سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (UNIDO)، صنعت 4.0 می‌تواند به یافتن راه‌های جدیدی برای مقابله با چالش‌های مهم جهانی، مانند تغییرات آب و هوا، عدم دسترسی به انرژی پاک، تخلیه منابع طبیعی، رکود اقتصادی و کاهش شکاف دیجیتالی کمک کند.

صنعت 4.0 فقط به این دلیل مهم نیست که بهره‌وری انرژی را افزایش و هزینه را کاهش می‌دهد – اگرچه هر مدیر عاملی به شما خواهد گفت که این‌ها زمینه‌های مهم تمرکز تیمش هستند-، اما  صنعت 4.0 تأثیر بسیار مهم و گسترده‌تری دارد. این انقلاب، مسیری برای توسعه پایدار است و می‌تواند به شرکت‌ها کمک کند تا به اهداف توسعه پایدار خود دست یابند.

چالش‌هایی که ما با آن‌‌ها روبرو هستیم بسیار متنوع‌‌اند؛ از میان این چالش‌ها می‌توان به مواردی نظیر فشار جمعیت، تغییرات آب و هوا، امنیت انرژی، تخریب محیط ‌زیست و آب و غذای در دسترس اشاره کرد. برای رسیدگی به این موارد، باید فرایندهای کسب‌و‌کار و تولید خود را تغییر دهیم، انرژی و منابع را به میزان قابل توجهی کارآمدتر کنیم و ضایعات را به حداقل برسانیم. فناوری‌های پیشرفته این فرایند دگرگونی را تسریع می‌کنند و نقشی محوری در رسیدگی به نیاز فوری به حفظ منابع و نگرانی‌های تغییرات آب و هوا ایفا می‌کنند. فناوری‌هایی که در استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر، ایجاد سیستم‌های آب هوشمند، توسعه سیستم‌های شبکه هوشمند، ایجاد زیرساخت‌های عمومی کارآمد برای تولید مواد و محصولات سازگار با محیط‌‌ زیست و در نهایت برای دستیابی به هدف کلی پایداری، حیاتی خواهند بود. صنعت 4.0 احتمالاً این کار را از طریق ترکیبی از فناوری‌هایی مانند اینترنت اشیا، هوش مصنوعی، تجزیه و تحلیل داده‌ها، یادگیری ماشینی، چاپ سه‌بعدی و غیره انجام می‌دهد.

بیشتر بخوانید: انقلاب صنعتی چهارم چیست؟

گزارش سازمان توسعه صنعتی ملل متحد که قبل‌تر هم به آن اشاره شد، به نکته جالبی اشاره می‌کند. در این مقاله آمده است: «صنعت 4.0 فرصت‌هایی را برای تبدیل و جهش به وجود می‌آورد. برای صنایعی که از قبل پیشرفته بودند (در استفاده از فناوری‌های صنعت 3.0)، تبدیل به صنعت 4.0 شامل مقاوم‌سازی سیستم‌های صنعتی موجود با بهره بردن از فناوری‌های صنعت 4.0 است که می‌تواند راه‌حل‌های پایدارتری به آن‌ها ارائه دهد. برای سایر واحدهای تولیدی که ممکن است به اندازه کشورهای در حال توسعه پیشرفته نباشند، صنعت 4.0 فرصتی برای جهش به مسیری پایدارتر «بدون تکرار اشتباه‌های توسعه سنتی» فراهم آورده است.

با این حال، برای بیشتر شرکت‌ها، تغییر یا جهش آسان نیست. به گفته همکارم، دکتر آندریاس هاوزر، که به عنوان مدیر عامل، مرکز خدمات دیجیتال برتر، «TÜV SÜD» را رهبری می‌کند، «بسیاری از شرکت‌ها به‌سختی می‌توانند نقشه راه صنعت 4.0 را تدوین کنند؛ نقشه راهی که بر اساس نقاط قوت و چالش‌های آن‌ها سفارشی شده باشد. بیشتر آن‌ها تحت تأثیر انبوهی از فناوری‌های موجود در بازار و نحوه ادغام یکپارچه آن‌ها در زیرساخت‌ها و عملیات خود قرار می‌گیرند».

به نظر می‌رسد راه‌حل جستجوی کمک کارشناسانه برای هدایت آن‌ها از طریق این تغییر به ظاهر اساسی و چالش برانگیز است. این دقیقاً همان راهی است که مدیران عامل در آن سرمایه‌گذاری می‌کنند.

مواجه‌شدن با چالش

یک فرایند سه مرحله‌ای را می‌توان برای کمک به صنایع برای مقابله با چالش‌های صنعت 4.0 شناسایی کرد. اولین مرحله تجزیه و تحلیل شکاف با استفاده از شاخص آمادگی صنعت هوشمند (SIRI) است. مجمع جهانی اقتصاد (WEF) و هیئت توسعه اقتصادی سنگاپور (EDB) به همراه شرکت مشاوره‌ای مک‌کینزی، زیمنس و TÜV SÜD به طور مشترک پروژه‌ای را برای گسترش پذیرش جهانی شاخص آمادگی صنعت هوشمند (SIRI) به عنوان یک چارچوب بین‌المللی شناخته شده، آغاز کرده‌اند. هدف از این کار، کمک به جامعه تولیدی برای تسریع تحول دیجیتال با پذیرش صنعت 4.0 در سطح جهانی است.

دومین گام «یافتن راه‌حل» است که در آن یک نقشه راه تعریف و مورد تجاری برای هر ابتکار و ابداعی ارزیابی می شود. سپس این موارد اجرا می‌شوند و در عین حال اطمینان حاصل می‌شود که الزامات کیفیت ایمنی، امنیت، قابل اطمینان بودن و قابلیت همکاری داشتن، برآورده می‌شوند. در مرحله آخر «عملیات»، سیستم‌های در حال اجرا شرکت کنترل می‌شوند تا از عملیات قابل اعتماد و روان بودن و در عین حال به حداقل رساندن هزینه‌های عملیاتی و نگهداری، اطمینان حاصل کنند.

صنعت 4.0 قرار است دنیا را تغییر دهد و باعث توسعه پایدار در تولید می‌شود و در عین حال شرکت‌ها را قادر می‌سازد تا کارایی عملیاتی خود را به میزان قابل توجهی بهبود بخشند و هزینه‌ها را بهینه کنند. مهم‌تر از همه، شرکت‌هایی که از صنعت 4.0 استقبال می‌کنند مرتبط باقی می‌مانند و برای آینده آماده خواهند بود.

منبع